ދިވެހިބަހުގެ އަސްލާއި މެދު (ފަހުބައި)

ޝަކީލާ ޙާމިދު ބިޖިލީގެ ހއ. ކެލާ




ވިލްހެލްމު ގައިގަރ (1919) އާއި ވިޖޭސުންދަރާއާއި އޭނާގެޓީމު (1988) ވިދާޅުވަނީ ސާންސްކުރިތު ބަހުން ޕްރޯޓޯ ދިވެހި ސިންހަޅަ އުފެދި، ސިންހަޅަބަހުން ދިވެހިބަސް އުފެދުނީ ކަމުގައެވެ.





މިބޭފުޅުން މަސައްކަތް ކުރައްވާފައިވަނީ ދިވެހިބަސް އުފެދިފައިވަނީ ސިންހަޅަ ބަހުންކަމުގައި ބައްލަވައިގެން އެކަމުގެ ހެކިތައް ހޯއްދެވުމަށް ކަމަށްލަފާކުރެވެއެ. ސޮންޔާ ފްރިޓްޒް (2002) ހާމަކުރައްވަނީ ވިލްހެލްމު ގައިގަރ (1937) ގައި ލިއުއްވާފައިވާ އާޓިކަލް "ދަލިންގްއިސްޓިކް ކެރެކްޓަރ އޮފް ސިންހެޅީސް" ގައި ހާމަކުރައްވާފައިވާ ގޮތުން ސިންގަޅަބަހަކީ ޑްރެވީޑިއަން ބަހެއްކަމަކަށް ތާއީދެއް ނުކުރެވޭކަމުގައެވެ. ހަމައެއާއިއެކު ޑެނިސްގެ ލިންގްއިސްޓެއްކަމަށްވާ ރަސްމުސް ރަސްކް (1970) ސިންގަޅަ ބަހާއި ތަމަޅަބަހުގެ މެދުގައިވާ ގުޅުންބެލުމަށް ކުރިދިރާސާއިން އެދެބަހަކީ އެއްވެސް ގާތްކަމެއްހުރި ދެބަސްކަމަކަށް ފާހަގައެއްނުކުރެވުނެވެ. އެނގުނު އެނގުމަކީ ސިންގަޅަބަހަކީ ސާންސްކްރިތުން އުފެދުނު ބަހެއްކަމެވެ. އެހެނަސް ނަސީމާ މުޙައްމަދު (1998) ޙުސައިން ރަޝީދު އަޙުމަދާއި (2003) ސޮންޔާ ފްރިޓްޒް (2002) ވިދާޅުވަނީ ސާންސްކްރިތު ބަހުން ޕްރޯޓޯ ދިވެހި ސިންހަޅަ އުފެދި ޕްރޯޓޯ ދިވެހި ސިންހަޅައިން ދިވެހިބަހާއި ސިންހަޅަބަސް އެކުއެކީގައި އުފެދި ތަރައްޤީވީ ކަމުގައެވެ.






ހަމައެއާއިއެކު ޙަބީބާ ޙުސައިން ޙަބީބު (1996) ވެސް ވިދާޅުވަނީ ދިވެހި ބަހަކީ ސާންސްކްރިތު ބަހާއި އެހެނިހެން ޑައިލެކްޓްތައް އެކުލެވި މަސްހުނިވެ، އުފެދިފައިވާ ހަރުދަނާ ޕްރާކްރިތަކުން އުފެދުނު ބަހެއްކަމަށްވުން އެކަށީގެންވެއެވެ. ވީމާ ފެންނަންހުރި ތާރީޚީ ހެކިތަކަށް ބަލާއިރު ބޮޑަށް ބުރަވެވެނީ ސިންގަޅަބަހަކީ ދިވެހިބަހާ އެއްޕްރާކުރިތަކުން އުފެދިފައިވާ އެއްބަނޑު އެއްބަފާ ނުވަތަ އެއްނިބުލު ދެބަސްކަމުގައެވެ.
   
ދެބަހެއްގެ ލަފުޒުތަކުގައި ގާތްކަމާއި އެއްގޮތްކަން ހުންނަން ދިމާވާ ސަބަބުތަކުގެ ތެރޭގައި ޖިއޮގުރަފީގޮތުން ރަށްހިމެނިފައިވާ ސަރަޙައްދާއި ދަތުރުފަތުރާއި، ހިޖުރަކުރުންވެސް ހިމެނެއެވެ. ދިވެހިބަހާއި، ސިންހަޅަބަހުގައި މިއޮތް ގުޅުމަކީ މިފަދަގޮތަކުން އުފެދުނު ގުޅުމެއްކަމަށް ވުންވެސް އެކަށީގެންވެއެވެ. ހެންރީޗާލްސް ޕާރވިންސް ބެލް (1940) ވިދާޅުވަނީ "ދިވެހިބަސް ހިމެނެނީ އިންޑޯ-އާރިޔަން ބަސްތަކުގެ ތެރޭގައެވެ. އެންމެގާތް ދައްތަބަހެއްގެ ގޮތުގައި ސީދާފާހަގަވާންއޮތީ ސިންގަޅަބަހެވެ އިންޑިޔާކަނޑުގެ ގައުމުތަކުގައި  ބާރުގަދަ ވެރިކަމެއްހިންގި ދުވަސްވަރު ދިވެހިރާއްޖެއަށް ވެސް އެކަމުގެ އަސަރު ފޯރާފައިވެއެވެ. އެގޮތުން ރާއްޖޭގެ ސަގާފަތަށާ ބަހަށްވެސްއެކަމުގެ އަސަރު ފޯރާފައިވާކަން އެނގެން އެބައޮތެވެ" (ޞ. 16).

ހަމައެއާއިއެކު ދިވެހިބަހާއި އެބަހުގެ ބަހުރުވަ ތަކާއިބެހޭގޮތުން ހަރުދަނާ ދިރާސާތަކެއް ކުރައްވާފައިވާ ޕްރޮފެސަރ ސޮންޔާ ފްރިޓްޒް (2004) ސާބިތުކޮށްދެއްވަނީ ދިވެހިބަހާއި، ސިންހަޅަބަހާ ދެމެދުގައި ގާތްގުޅުމެއްވާކަމާ އެހެނަސް ދިވެހިބަސް އެބަހަކުން އުފެދުނު މައިބަހަކީ ސާންސްކިރިތް ބަސްކަމެވެ. މިބަސް ގުލިފައިވަނީ އިންޑޯ ޔޫރަޕިއަން ގްރޫޕުގެ ބަސްތަކާއެވެ. އަދި ދިވެހިބަހަށް ސިންގަޅަބަހުގެ އަސަރު ފޯރާފައިވަނީ 12 ވަނަޤަރުނުގައި ކަމަށްވުން އެކަށީގެންވާ ކަމުގައެވެ. ވިމާ ސޮންޔާ ފްރިޓްޒްގެ ބަހުން ދިވެހިބަހަށް ސިންގަޅަބަހުގެ އަސަރުކޮށްފައިވަނީ ބާރަވަނަ ގަރުނުގައިކަމާއި ދިވެހިބަހަކީ އެއަށްވުރެ މަކުރީގެ ބަހެއްކަން ސާބިތުވެއެވެ.

 އެފަދަހެކިތަކުގެ ތެރޭގައި އއ މާޅޮހުން ފެނިފައިވާ ހިރިގަލު ފޮއްޓާއި، މީލާދީ ނުވަނަވަ ގަރުނުގެ ލިޔުމެކެވެ. އަދި ތ ވޭމަންޑޫން ފެނުނު ރަންފަތްކޮޅާއ، ނ. އަތޮޅު ލަންދޫން ފެނުނު ގަލާއި، ފަސްމޫނުލިބުދަކީ މީލާދިން (8- 9 ވަނަ ގަރުނުގެ) ލިޔުންކަމުގައި ނަސީމާ މުޙައްމަދު (2007) ހާމަކުރައްވައެވެ. މިފަދަ ހެކިތަކަށް ބަލާއިރު ދިވެހި ސިންގަޅަބަހުގެ ގުޅުމަކީ މައި ދަރި ގުޅުމެއްކަމަކަށް ލަފައެއްނުކުރެވެއެވެ.






މީގެއިތުރުން މީލާދީން 362 ވަނައަހަރު ދީނީންނާއި (ދިވެހިން) ސަރަންދީވީން (ސިންގަޅައިން) ވަކިދެބައެއްގެ ގޮތުގައި ރޫމީންގެ ޖޫލިޔަން ރަސްގެފާނު އަރިހަށް ވެދުހިފައިގެން ދިޔަކަމަށް ނަސީމާ މުޙައްމަދު (1998) ހާމަކުރައްވައެވެ. މިކަމުގެ ހެއްކަކީ އޭރުވެސް ދިވެހިބަހާއި ސިންގަޅަބަސް ވަކިދެބަހެއްގެ ގޮތުގައި  ތަރައްޤީވެފައި އޮތުމަކީ އެކަށީގެންވާ ކަމެއްކަމެވެ. 
ހަމައެއާއިއެކު ބަހުގެ ލަފުޒުތަކާއި ތަރަހަޔަކީވެސް ބަހުގެ އަސްލު ހޯދުމުގައި މުހިއްމުބައެކެވެ. އެގޮތުން ބަލާއިރު މިދެބަހުގެ އަސްލާއި، ތަރަޙައިގައިވަނީ މައިދަރިވަންތަކަމުގެ ގުޅުމަކަށްވުރެ ބޮޑަށް އެއްބަނޑު އެއްބަފާ ވަންތަކަމުގެ ގުޅުމެއްކަމުގައި ނަސީމާ މުޙައްމަދާއި (1998) ޙުސައިން ރަޝީދު އަޙުމަދު (2003) ހާމަކުރައްވައެވެ. މީގެއިތުރުން އިންޑޯ އާރިއަން ބަސްތަކާ ބެހޭގޮތުން ކުރިދިރާސާއިން ދައްކާކަމަށް ޙުސައިން ރަޝީދު އަޙުމަދު (2003) ވިދާޅުވަނީ ދިވެހިބަހާ އެންމެގާތްކަންބޮޑު ބަހަކީ ސިންގަޅަބަސްކަމާއި، ދެވަނަބަހަކީ އާރީބަސްކަމާއި، އަދި ތިނަވަނަ ބަހަކީ ޕަންޖާބީބަސްކަމެވެ. ދިވެހިބަހާއި ގާތްކަމުގެ ގޮތުން ހަތްވަނަ ލިބޭ މަރާޓީ ބަހަކީ ސިންގަޅަބަހާއި އެންމެ ގާތްބަހެވެ. ދިވެހިބަހުގެ މާދަރީބަސްކަމުގައި ސިންހަޅަބަސް ބެލެވޭނަމަ، މިދެބަހުގައި އޮތްފަދަ ނުވަތަ އެއަށްވުރެވެސް ކައިރި ގުޅުމެއް ދިވެހިބަހާ މަރާޓީ ބަހާދެމެދުގައި އޮނަންޖެހޭނެއެވެ. މިދެބަހުގެ ދެމެދުގައި ގާތްކަމެއް ނެއްކަމީވެސް ބަހަވީ ގުޅުމަކުން މައިވަންތަކަމާއި ދަރިވަންތަކަމުގެ ގުޅުން ސާބިތުވާން ނުޖެހޭ ކަމުގެ ސާފުހެއްކެކެވެ. 

ސިންގަޅަބަހާއި، ދިވެހި ބަހުގެ ޤަވާޢިދާއި، ހަމަޔަށް ބަލާއިރު މިދެބަހުގައި މައިބަހާއި، ދަރިބަހާ ދެމެދުގައި އޮންނަން ޖެހޭގުޅުން މާބޮޑަށްވެސް ދުރުކަން ފާހަގަކުރެވެއެވެ. އާރީ ޢާއިލާގެ ވަރަށް ގިނަބަސްތަކާއި، ޤަވާޢިދުގެ ގޮތުން އެއްގޮތްވާ އުސޫލުން ސިންގަޅަބަހާވެސް އެއްގޮތެވެ. އެހެނަސް ބަހުރުވައެއްގައި އޮންނަންނުޖެހޭ ތަފާތު އެތައްޤަވާއިދެއް ސިންގަޅަބަހާ ޚިލާފަށް ދިވެހިބަހުގައި ފެންނާންހުރިކަމީ ފެންނަންހުރި ޙަގީގަތެއްކަމަށް ޙުސައިން ރަޝީދު އަޙުމަދު (2003) ހާމަކުރައްވައެވެ. ވީމާ މިހުރިހާ ހެކިތަކުގެ އަލީގައި ދެންނެވޭނީ ދިވެހިބަހަކީ ސިންގަޅަބަހުގެ ދަރިއެއްނޫންކަމެވެ.

އެހެނަސް ނަސީމާ މުޙައްމަދު (1998) ޙުސައިން ރަޝީދު އަޙުމަދު (2003) ހާމަކުރައްވަނީ ދިވެހިބަހުގެ ބޯދާ ލަފުޒުތަކާއި، ސާންސްކްރިތު ބަހުގެ ލަފުޒުތަކާއި ހުރިގާތްކަމަކީ މައިބަހާއި، ދަރިބަހާ ދެމެދުން ފެންނާނެ ގާތްކަމެއްކަމެވެ. އެކަން ސާބިތުވާ އެއްހެއްކަކީ ޙުސައިން ރަޝީދު އަޙުމަދު (2003) ކުރައްވަފައިވާ ދިރާސާއެވެ.