ޞޯދުގެ ކޮނޑުހުޅު
ޢަބްދުﷲ ނަޢީމު އިބްރާހީމް
ޞޯދަކީ އަޅުގަނޑުގެ ދިވެހި މުދައްރިސެވެ. ޞޯދު ފިޔަވައި ދިވެހިބަހުގެ އެއްވެސް ހަމައެއް، ލިޔުމުގެ އެއްވެސް އުޞޫލެއް އަޅުގަނޑަށް ކިޔައިދިން އެއްވެސް މީހަކު ނުހުންނާނެއެވެ. އެހެންވީމާ އަޅުގަނޑުގެ ދިވެހި މުދައްރިސަކީ ހަމައެކަނި ޞޯދެވެ. ޞޯދޭ މި ދަންނަވަނީ މުލީ ޢަބްދުﷲ ޞާދިޤުގެ ވާހަކައެވެ.
ޞޯދަކީ ސަމާސާ އަދަބުގައި ވަރަށް ކުރީގައި އުޅުއްވާ ބޭކަލެކެވެ. އަޅުގަނޑަށް ފާހަގަ ކުރެވުނު ގޮތުގައި އޭނާ ލިޔުއްވާ ސީރިއަސް ލިޔުންތަކުގައި ވެސް ކޮންމެވެސް ވަރަކަށް ހެއްވާ ގޮތް ހުރެއެވެ. އޭނާގެ ވާހަކައިގައިވެސް ހަމަ އެ ހެއްވާ އަސަރު ހުރެއެވެ. އެއީވެސް ޤުދުރަތުން ބައެއް މީހުންނަށް ދެއްވާ ހުނަރެކެވެ.
މިއަދަކީ ދުނިޔޭގެ ތިމާވެށީގެ ދުވަހެވެ. 1974 ވަނަ އަހަރުން ފެށިގެން ކޮންމެ އަހަރަކުވެސް ޖޫންމަހު 5 ވަނަ ދުވަސް ފާހަގަކުރަނީ [ދުނިޔޭގެ ތިމާވެށީގެ ދުވަސް]ކަމުގައެވެ. މި ދުވަސް އދ. ގެ އާންމު މަޖިލީހުން ކަނޑައެޅީ 1972 ގައި ސްވިޑްންގެ ވެރިރަށް ސްޓޮކްހޯމްގައި [އިންސާނީ ތިމާވެށީ]ގެ މައްޗަށް މަޝްވަރާކުރާން ބޭއްވި ސިންތާގެ ފުރަތަމަ ދުވަސް އެއީ އެ ދުވަސް ކަމަށް ބަލައިގެންނެވެ. މި ދުވަސް ފާހަކަކުރާން ކަނޑައެޅި ސަބަބަކީ ދުނިޔެއަށް، އަދި (އިންސާނުންގެ ފުށުން ނަމަވެސް) މުޅި ދުނިޔޭގެ ވެއްޓަށް ކުރިމަތިވެފައިވާ ނުރައްކާތަކުގެ ސަބަބުންނެވެ. އެ ކަންކަމުގެ މައްޗަށް މީހުންގެ މެދުގައި ހޭލުންތެރިކަން އުފައްދައި އެ ހޭލުންތެރިކަން ދަމަހައްޓައި ތިމާވެއްޓަށް ލިބޭ ގެއްލުން ކުޑަކުރާން ބާރު އެޅުމުގެ ގޮތުންނެވެ.
އާދަމް ޒާހިރު 2017 ވަނަ އަހަރު ޖަމާޢަތުގެ ޚަބަރުގައި ލިޔުއްވާފައިވާ ގޮތުގައި މުދައްރިސުންންގެ ވާޖިބާއި މަސައްކަތަކީ އަގުނުކުރެވޭ ގައުމީ މަސައްކަތެކެވެ. މުދައްރިސުންނަކީ ގައުމެއްގެ ދިރުމާއި އެގައުމުގެ ދަރިން ހެދި ފޯދުމުގެ މޭސްތިރިންނެވެ. ކިހާބޮޑު ތެދުފުޅެއް ތޯއެވެ. ތަޢުލީމީ ދާއިރާ ނުވަތަ އުނގަންނައިދިނުމާއި ތަރުބިއްޔަތު ކުރުމުގެ ދާއިރާގައި މަސައްކަތްކުރުމަކީ ހަމަ ހަގީގަތުގައި ވެސް ބުރަ ޒިންމާދާރު އަބުރުވެރި ކަމެކެވެ. ސަބަބުތައް ގިނަގުނައެވެ. އަޅުގަނޑަށް ވެސް އުނގަންނައިދިނުމުގައި ގާތްގަނޑަކަށް ހައެއްކަ އަހަރު ހޭދަކުރުމުގެ ފުރުސަތު ލިބިފައިވެއެވެ. އެހެން ނަމަވެސް ދަންނަވަންތޯއެވެ. މިދާއިރާގައި މަސައްކަތްކުރާ ކޮންމެ މީހަކީ އަދި ކާމިޔާބު މީހަކަށް ނުވެދާނެއެވެ. ކޮންމެ ކަމެއްގެ ވެސް ކާމިޔާބު ފެށޭ ހިސާބު ކަމަށް އަޅުގަނޑު ގަބޫލުކުރާ ހިސާބަކީ، ކުރަން އުޅޭ ކަމަކާމެދު ހިތުގައި ވަރުގަދަ ލޯތްބެއް އުފެދޭ ހިސާބެވެ. ދައްކާން މިއުޅޭ ވާހަކައަކީ އަޅުގަނޑަށް އުނގަންނަވައިދެއްވި އަޅުގަނޑުގެ ލާމަސީލު އުސްތާޛެއްގެ ވާހަކައެވެ. 
އެއްދުވަހު އޮފީހުގެ މެނޭޖަރު އޭނަގެ މުވައްޒިފުން އިމްތިހާނުކޮށްލަން ބޭނުންވިއެވެ. ދެން ހުރިހާ މުވައްޒިފުން މަޝްވަރާކުރާ ކޮޓަރިއަށް ގެނެސް އެއްކުރިއެވެ. އަދި އެންމެންގެ ކުރިމައްޗަށް ސުވާލެއް ހުށަހެޅިއެވެ. "ދޭކާ ދޭކާ އެއްކުރީމަ ވާނީ ފަހެކެވެ! މި ޖަވާބު ރަަނގަޅު ހެއްޔެވެ؟" މެނޭޖަރު ސުވާލުކުރިއެވެ.
ތެދުތެދަށް ދަންނަވާ ނަމަ، އަޅުގަނޑުމެން އެންމެން ވެސް އިބިލީސްދެކެ ރުޅި އަންނަމުއެވެ. އިބިލީހަށް ނަފުރަތު ކުރަމުއެވެ. އެއީ އެ ސޮރުގެ ކަމަކީ އަޅުގަނޑުމެންގެ މެދުގައި ހުރިހައި ނުބައިކަމެއް އުފެއްދުން ކަމަށް ވާތީއެވެ. ރަނގަޅު މީހުންނަށް މަގު އޮޅުވައިލާތީއެވެ. 
ވެލާވަރަކީ ވަރަށް ގިނައިން ވެލާ އަރާ ރަށެކެވެ. އެ ރަށް ލިޔުއްވައިގެން އުޅެނީ ވަންދޫ ވާރުގޭ ވަސީމެވެ. ވަސީމުގެ ފަރާތުން އެރަށް ބަލަހައްޓަނީ ވަންދޫ ވާހަކަ ގިނަ ވަލީދެވެ.
އޮންލައިން ނޫސްތަކުން ފެންނަ ބައެއް ކުށްތަކާއި އެ ކުށްތައް ރަނގަޅުކުރާނެ ގޮތާއި އެ ކުށް، ކުށަކަށް ވީ ގޮތުގެ މައްޗަށް އަޅުގަނޑު ސިލްސިލާ ގޮތެއްގައި ލިޔަމުން މިގެންދާ ލިޔުމުގައި މިއަދު ބަލައިލާނީ ނޫހެއްގައި އޮތް އެންމެ ސުރުޚީއެއްގެ މައްޗަށެވެ. މި ސިލްސިލާގެ ބޭނުމަކީ ނޫހުގައި ލިޔުއްވާ ޒުވާން ކުދީން ގަވާއިދަށް އަހުލުވެރިކުރުވުން ކަމަށް ވާތީ، ކުށް ޢިބާރާތް ނަކަލުކުރީ ކޮން ނޫހަކުން ކަމެއް ބަޔާނެއް ނުކުރާނަމެވެ. ނަމަވެސް އެ ދުވަހެއްގައި ފާހަގަކުރެވުނު ކުށް ޢިބާރާތް ލިޔެ، އެ ޢިބާރާތުގެ ރަނގަޅު ގޮތް، ސަބަބާއެކު ބަޔާންކުރުމަކީ އަޅުގަނޑުގެ ހަގީގީ ބޭނުމެވެ. މި ލިޔުމާ މެދު ފަހި ނަޒަރަކުން ވިސްނައިވަޑައިގެން ލިޔުންތައް އިޞްލާޙުކުރައްވާން ހުރިހާ ބޭފުޅުން ވެސް މަސައްކަތްޕުޅު ކުރެއްވުމަކީ އަޅުގަނޑުގެ އިޚުލާޞްތެރި އިލްތިމާސެކެވެ.
އަޅުގަނޑު ސިލްސިލާ ގޮތެއްގައި ލިޔަމުން މި ގެންދާ ލިޔުމުގައި މިއަދު ބަލައިލާނީ ނޫހެއްގައި އޮތް އެންމެ ޖުމުލައެއްގެ މައްޗަށެވެ. އަޅުގަނޑުގެ މި ސިލްސިލާގެ ބޭނުމަކީ ނޫހުގައި ލިޔުއްވާ ޒުވާން ކުދީން ގަވާއިދަށް އަހުލުވެރިކުރުވުން ކަމަށް ވާތީ، ކުށް ޢިބާރާތް ނަކަލުކުރީ ކޮން ނޫހަކުންކަމެއް އަޅުގަނޑު ބަޔާނެއް ނުކުރަމެވެ. އެހެނީ އަޅުގަނޑުގެ ހަގީގީ ބޭނުމަކީ، އެ ދުވަހެއްގައި ފާހަގަކުރެވުނު ކުށް ޢިބާރާތް ލިޔެ، އެ ޢިބާރާތުގެ ރަނގަޅު ގޮތް، ސަބަބާއެކު ބަޔާންކުރުމެވެ. މި ލިޔުމާ މެދު ފަހި ނަޒަރަކުން ވިސްނައިވަޑައިގެން ލިޔުންތައް އިޞްލާޙުކުރައްވާން ހުރިހާ ބޭފުޅުން ވެސް މަސައްކަތްޕުޅު ކުރެއްވުމަކީ އަޅުގަނޑުގެ އިޚުލާޞްތެރި އުންމީދާއި މަޤުޞަދާއި ނިޔަތެވެ.
އިންސާނާކު އުފައްދައިފައިވާ ކޮންމެ އެއްޗެއް ވެސް އުފެއްދި މީހަކު ނުވަތަ ބަޔަކު ވާނެއެވެ. މި ފަދަ ކޮންމެ އެއްޗަކީ ވެސް ކޮންމެވެސް މީހެއްގެ ނުވަތަ ބަޔެއްގެ އުފެއްދުމެއްކަން ކަށަވަރެވެ. އެހެންކަމުން އެ އެއްޗެއް ވާނީ އެ އުފެއްދި މީހެއްގެ ނުވަތަ އެ އެއްޗެއް އުފައްދައިދިން މީހެއްގެ މިލްކަކަށެވެ. އެ އެއްޗެއް ބޭނުންކުރުމުގެ އެންމެހާ ޙައްޤެއް އޮންނާނީ އޭގެ ވެރި ފަރާތަށެވެ. ނުވަތަ އޭގެ ވެރި ފަރާތުން އެ ޙައްޤު ހަވާލުކޮށްފައި އޮންނަ ފަރާތަކަށެވެ. 
ދިވެހިބަހުގެ ބައިތަކުގެ ތެރޭގައި ނަން ކިއިގެންވާ ނަން، ކަން، މަސްދަރު، ނަންއިތުރު، ކަންއިތުރު، ނަންއިތުރުގެނަން، މި ހަތްބައިގެ ތެރޭގައި ނުހިމެނޭ ކޮންމެ ލަފުޒެއް ހިމެނިފައިވަނީ "އަކުރު"ގެ ތެރޭގައެވެ. އަށްވަނަ ބައިގައެވެ. މިހެންވުމުން އަކުރުގެ ތަޢާރަފުގައި ލިޔުއްވައިފައި އޮންނަ އެއްޗަކާ ދިމާނުވާ ފަހަރު ވެސް އާދެއެވެ. ދިވެހިބަހުގެ ގަވާއިދުގެ ތެރޭގައި "އަކުރު" ކަމަށް ބަލަނީ އެ ލަފުޒެއް އެކަނި، ޖުމުލައަކާ ވަކީން އޮންނަ އިރު ފުރިހަމަ މާނައެއް ދޭހަ ނުވާ، އެހެން ނަމަވެސް ޖުމުލައިގެ ތެރޭގައި އެހެން ލަފުޒުތަކާ ގުޅުވައިގެން އައުމުން މުޅި ޖުމުލައަށް ފުރިހަމަ މާނަ ގެނެސްދޭ މަސައްކަތުގެ ލަފުޒުގެ ގޮތުގައެވެ. އިނގިރޭސި ބަހުން ކިޔާ "ފަންކްޝަނަލް" ލަފުޒަށެވެ. 
މަތީންދާ ބޯޓެއްގައި އެއް ގައުމުން އަނެއް ގަމުމަށް އުދުހިލުމަކީ ދަތުރުފަތުރުގެ އެންމެ ސަލާމަތްތެރި އެންމެ އަމާން ވަސީލަތްކަމަށް އެންމެންވެސް އެއްބަސްވާނެއެވެ. އަދި ތަފާސްހިސާބުތަކުން މިކަން ސާބިތުވެއެވެ. ނަމަވެސް ކިތަންމެ ފަސިންޖަރަކު ވާނީ އުދުހުމުގެ ތެރޭގައި ބިރުގަންނަ ފަދަ ތަފާތު ހާދިސާތައް ތަޖުރިބާކޮށްފައެވެ. ނޭޕާލުން ފުރި ރޭ އަޅުގަނޑު ވެސް ބިރުގަތް ހާދިސާއަކާ ކުރިމަތިވިއެވެ. އެއަރޕޯޓްގެ ރަންވޭ އޮންނަލެއް ތިރިވެފައި ވަށައިގެން ހުންނަ ފަރުބަދަތަކުގެ އުސްކަމުންނެވެ.
ކަލިޔާ ބިރިންޖީއަކީ، ދިވެހިންގެ ''ފޮލާ'' ނުވަތަ ''ބިރިޔާނީ'' އެވެ. އިހުޒަމާނުގައި ދިވެހިންގެ އެންމެ ޤަދަރުހުރި ކާނާއަކީ، ކަލިޔާބިރިންޖީ އާއި، މިރުހުލީ ކުކުޅެވެ. ކޮންމެ މޮޅު ގެ އެއްގައި ޢީދުގެ އުފާވެރި ކެއުމަކަށްވަނީ އެ ކެއުމެކެވެ. އެކި ފުއް ވަކިވަކީން ހުންނާނެހެން، ކައްކާފައި ހުންނަ ''މުސްކުޅި'' ކަލިޔާ ބިރިންޖީ........
މި ފަހަކަށް އައިސް ދިވެހި އަދަބިއްޔާތަށް ވަރަށް ބޮޑު މުއްސަނދިކަމެއް ގެނެސްދިން ފޮތެއް ދުނިޔޭގެ އަލިކަން ދެކެފި އެވެ. މަޝްހޫރި ލިޔުންތެރިޔާ އަލްމަރުޙޫމު ބާޑީގޭ މުޙައްމަދުދީދީގެ އަގުހުރި ދަރިކަލުން ފަޟީލަތުއްޝައިޚު އަޙުމަދު ފާރޫޤު މުޙައްމަދު ތަޞްނީފުކުރެއްވި މި ފޮތުގެ ނަމަކީ "ރިޔާޟުއްޞާލިޙީން" އެވެ. މިއީ ނަވަވީ އިމާމު ލިޔުއްވި ޙަދީޘް ޢިލްމުގެ ޝަރަޙައިގެ މައްޗަށް ދިވެހިބަހުން ލިޔުއްވި
އާދައިގެމަތިން ނޫރީ މިއަދުވެސް ގެއަށް އައި އިރު އަންހެނުން ގެއަކު ނެތެވެ. ނޫރީ ހުރީ ބަނޑުހައިވެގެން ހާންތިވާވަރުވެފައެވެ. ބަދިގެފަރާތަށް ގޮސް ތެލިތަކުގެ ފިޔަން ހިއްލާ މުޅި ބަދިގެ އެފުށް މިފުށަށް ޖެހިއިރުވެސް ރޯފިލުވާފައި ހުރި ކާއެއްޗެއް އަތަކު ނުޖެހުނެވެ. އުނދުންމަތީ އޮވެ ރޯފިލާފައި އޮތް މެއްސެއް ކީއްކުރަން ހެއްޔެވެ؟ މަދިރިއެއްވެސް ނެތެވެ. ނޫރީ ގާތަށް އައީކީ އަމަށަކު ރުޅިއެއް ނޫނެވެ. އެކަމަކު ކުރާނީ ކީއްހޭ ހިތާ ދެފަރާތަށް ބޯ ހޫރާލުމަށް ފަހު، މޮޅިވެރި ގޮތަކަށް އިސްޖަހައިގެން ހުރެ ކޮޓަރިއާ ދިމާއަށް ހިނގައި ގަތެވެ.
ކައުޘަރު އަޙްމަދު ލަޠީފް
ސަލީމު ގެޔަށް އައީ ކުޑަކުޑަ ފިނދަނައެއް ހިފައިގެނެވެ. ވަރަށް ފޮރުވައިގެން ގިފިއްޔަށް ދެވޭތޯ ބޮނދަބޮނދައިގެން ދަނިކޮށް ދައްތަޔާ ދިމާވީއެވެ. ދައްތަ ހަމީދާއަށް އެ ދޫނި ފެނި ދެ ލޯ ބޮޑުކޮށްލައިފައި އެއްޗެއް ބުނާން އުޅުނެވެ. އެ ވަގުތު ވާހަކަ ފެށީ ސަލީމެވެ. އޭނާ މަޑުމަޑުން ބުންޏެވެ.