ތިމާއަށް ރަނގަޅަށް ދިވެހިބަސް ނޭނގޭކަމަށް ދިވެއްސަކު ބުނުމަކީ . . .
ޢަބްދުލްޢަޒީޒު ޖަމާލު އަބޫބަކުރު – މާވަށް
ތެދުފުޅެކެވެ. ބަހަކީ ބަދަލު އަންނަ އެއްޗެކެވެ. އެކަމަކު އޭގެ މާނައަކީ ބަސް ހަލާކުކުރުމެއް ނޫނެވެ. ބަހުގެ ރީތި ހަމަތަކާއި އުޞޫލުތައް އުވައިލުމެއް ވެސް ނޫނެވެ. އެމީހަކު ބޭނުންހައި ގޮތަކީ ގަވާއިދު ކަމަށް ގަބޫލުކުރުމެއް ވެސް ނޫނެވެ. އެ ބަދަލެއްގެ ސަބަބުން ބަހަށް ގެއްލުން ލިބޭ ނުވަތަ އުނިކަމެއް އަތުވެދާނޭ ބަދަލަކީ ރަނގަޅު ބަދަލެއްކަމަކަށް ހަމަގައިމުވެސް ހެޔޮ ވިސްނޭ މީހަކު ގަބޫލެއް ނުކުރާނެއެވެ.
ދަޅު ފަސްމީރު މަސް
ހިތްހަމަޖެހިގެން ދިރިއުޅުމަށްޓަކައި، ކާނާ އަކީ ކިހާ މުހިންމު އެއްޗެއްކަން އެންމެންނަށް އެނގެ އެވެ. އެކަމަކު، ކަސްރަތާ މެދު އެހާ ބޮޑު ސަމާލުކަމެއް ނުދެވެއެވެ. ގިނަ ފަހަރަށް، ކަސްރަތަކީ، ވަގުތު ބޭކާރުވުމުން ކުރާ ކަމަކަށް އޮންނަނީ ވެފަ އެވެ. ކަސްރަތުކުރަން ވަގުތު ހުސްކުރުމަކީ ކުރެވޭވަރުގެ ކަމަކަށްނުވެ އެވެ. ވަގުތު ހުސްކުރެވުމުން ވެސް، އެ ވަގުތުކޮޅުގަ ވެސް ކުރެވެން އުޅެނީ އެހެން ކަމެކެވެ. ރައްޓެއްސަކާ އެކުގައި ކޮފީއަކަށް ދިޔުމެވެ. ނުވަތަ ވަޒީފާއިން ސަލާމަތް ނުވެވުމެވެ. ނިދިއައިސްގެން ޖައްސާލެވުމެވެ.
އަރަބި ބަހުގެ އަޞްލުން އައިސް ދިވެހިބަހަށް ވަދެ ދިވެހިވެފައިވާ ދެ ލަފުޒެވެ. "މުއާޞަލާތު" ކުރުމެވެ. "މުޢާމަލާތު" ކުރުމެވެ. މިހާރު ދިވެހި ދެ ލަފުޒެވެ. ދިވެހިބަހުގެ ރަދީފުގައި ހިމެނޭ ދިވެހި ދެ ލަފުޒެވެ. އެހެންކަމުން އެ ލަފުޒު ދިވެހި ބަހަށް އައި ގޮތަކާއި އައި ތަނެއް ބެލުމަކީ އަޅުގަނޑުގެ މިއަދުގެ މައުޟޫއެއް ނޫނެވެ. އަޅުގަނޑު މިއަދު ބަލައިލާނީ މި ދެ ލަފުޒުގެ މާނައާއި ދިވެހިބަހުގައި މި ދެލަފުޒު ބޭނުންކުރާ ގޮތުގެ މައްޗަށެވެ.
ހުދުމާ ހޮޓަލަކީ މާލޭގެ ވަރަށް މަޝްހޫރު ހޮޓަލެކެވެ. (މި ލިޔުމުގައި ބޭނުން ކޮށްފައި މިވަނީ ހޮޓަލުގެ އަޞްލު ނަމެއް ނޫނެވެ.) އެ ހޮޓަލުގެ ގޮފިތައް މާލޭގެ ވަރަށް ގިނަ ތަންތާނގައި ހުރެއެވެ. ގިނަ ބަޔަކު ޤަބޫލު ކުރާ ގޮތުގައި އެ ހުދުމާ ހޮޓާ ޢާންމުންގެ މެދުގައި މަޤްބޫލު ވެގެން ގޮސްފައިވާ ސަބަބަކީ އެ ހޮޓަލުގެ ކާ އެއްޗެތީގެ ފެންވަރު އެއް ވަރެއްގައި ހިފެހެއްޓިފައި ހުރުމެވެ. ކާ އެއްޗެތީގެ ފެންވަރު އެއް ވަރެއްގައި ހިފެހެއްޓުމަށް ޓަކައި ޚުދު ހޮޓަލުގެ ވެރިޔާ ބަދިގެއަށް ވަންނަވައި އެއްޗެތީގެ ރަހަ ބައްލަވައި ހައްދަވާ ކަމަށް ވެއެވެ.
ކަންކަމާމެދު ވިސްނޭނީ އެކަމެއް އެނގޭނަމައެވެ. ކަމެއް އެނގިފައި އޮތުމަކީ ބައެއް ފަހަރު ހާދަހާ ހިތަށް ތަދުވާކަމެކެވެ. ކަމެއްގެ އެކޮޅުމިކޮޅު އެނގިފައިވާ މީހަކަށް އެކަމެއް ނުބައިކޮޅަށް ދާން ފެށީމާ ވަރަށް ދެރަވާނެއެވެ. ބޮލަށް އުނދަގޫވާނެއެވެ. ހިތަށް ތަދުވާނެއެވެ. ނޭނގޭނަމަ ދެރަވާކަށް ވެސް ލަދުގަންނާކަށް ވެސް ނޭނގޭނެތާއެވެ. މިއަދު އަޅުގަނޑު މި އުޅޭނީ އެފަދަ ވާހަކައަކަށް އިންސާފުކުރެވޭތޯއެވެ.
ނާނީއަކީ ނޭކުރެންދޫ ކުއްޖެކެވެ. ނާނީގެ މަންމަ އަކީ ނަރުހެކެވެ. ނާނީގެ މަންމަ ވަޒީފާއަށް ދިޔުމުން ނާނީ ބަލަހައްޓަނީ ނާނީގެ ނެނީއެވެ. އެއީ ނޭޕާލްގެ އަންހެން ކުއްޖެކެވެ. 
އިންޑިޔާކަނޑުގެ ބިޔަ ސިންގާ ރާޅުތަކުގެތެރޭގައި ގަތާލެވިފައިވާ މުތީތަކެއްފަދައިން ދުނިޔޭގެ ޗާރޓުގައި ފާހަގަކުރެވޭ ދިވެހިރާއްޖޭގެ ކުދިޖަޒީރާ ރަށްތަކުގައި ދިވެހިން ދިރިއުޅެމުންދާތާ އެތައް ވޭލާތަކެއް ފާއިތުވެގެން ހިނގައްޖެއެވެ. މީސްކޮޅުމަދު، ބިމުގެ ގޮތުން ކުޑަތަނެއް ކަމަށްވީނަމަވެސް ރާއްޖެ އޮތީ އިންޑިޔާކަނޑުގައިކަމުން، އެހިސާބުގައި އެކިދުވަސްވަރު އަޅަމުންދިޔަ އާރާއިބާރުގެ އޮއިގެތެރޭ ދިވެހިންނާއި ދިވެހިރާއްޖެއަށް ވަރަށް ޚާއްސަކަމެއް ދެވުނެވެ.
ނަކަލުކުރުމަކީ މޮޅަށް ޢިބާރާތްކުރާން ބޭނުންކޮށް އުޅޭ ހުނަރެކެވެ. މޮޅަށް ލިޔެފައި ހުންނަ ލިޔުންތައް ނަކަލުކޮށްގެންނެވެ. އެ ފަދަ ލިޔުންތައް ކިޔައިގެންނެވެ. މޮޅު ތަޤުރީރުތައް އަޑުއަހައިގެންނެވެ. މި ގޮތަށް ލިޔުންތައް ބަލައިގެން އަޑުއަހައިގެން ލިޔެފައި ހުންނަ ތަކެތި ކޮޕީކޮށްގެން މޮޅު ލިޔުންތަކުގައި ބޭނުންކޮށްފައި ލަފުޒުތައް ބޭނުންކޮށް އުޅުމަކީ ގޯސް ގޮތެއް ނޫނެވެ. އެއީ ރަނގަޅުކަމެކެވެ. ބޭނުންތެރި ކަމެކެވެ.
މޭޒުމަތީ ސަމުސާ ހަނޑޫ
ތިމާވެށީގެ މައްސަލަތައް އެއްދުވަހުން އަނެއްދުވަހަށް އިތުރުވަމުން އަންނަ އިރު ތިމާވެށީގެ ހޭލުންތެރިކަން މުޖުތަމަޢުގައި އިތުރު ކުރުމަށް އެކަށީގެންވާ މަސައްކަތެއް ނުކުރެވޭކަން ފާހަގަ ކުރެވެއެވެ. އަޅުގަނޑުމެންގެ މާހައުލުގައި ހިމެނޭ ޤުދުރަތީ ވަސީލަތްތަކާއި އެތަކެތީގެ މަންފާ ކޮންމެވެސް ސިފައެއްގައި އަޅުގަނޑުމެންނަށް ކުރާ ވަރަށްގިނަ ތަންތަނާއި ތަކެތި ވެ އެވެ.
ބުނާތީ އަޑުއިވެއެވެ. "ކިޔަވާކުދިންނަކީ ޤައުމުގެ މުސްތަޤްބަލެވެ. މާދަމާ ޤައުމު ހިންގަން ތިބި ލީޑަރުންނެވެ. ޤައުމަށްޓަކައި ފިދާވާންތިބި މުވާޠިނުންނެވެ." ނަމަވެސް ޙާލަތު ދައްކަމުންދާ މަންޒަރުތަކުން ހިތަށް ކުރަނީ ފުން އަސަރުތަކެކެވެ. ވެރިވެގެން ދަނީ ބަޔާންކުރަން ދަތި މޮޅިވެރިކަމެކެވެ. މިއަދުގެ މުޖުތަމަޢުން އިސްވެ މި ދެންނެވި މަތިވެރި މަޤާމުތައް ފުރާދެވިދާނެ ކުދިންތަކެއް ނުފެންނާތީ އެވެ. ޤައުމުގެ ޙައްޤުގައި ފިދާވާން ކެރިދާނެ ކުދިބަޔަކު އުޅޭކަމަށް ޤަބޫލުނުކުރެވޭތީ އެވެ. ޤައުމުގެ ދުވެލި ސީދާ މަގުގައި ކުރިއަށް ގެންދާނެ ޒުވާނުންތަކެއް މާދަމާ ފެނިދާނެކަމަށް ހީނުވާތީ އެވެ. ސަބަބުތައް ނިކަން ގިނަވެފައި ސާފެވެ. 
މި ސިލްސިލާގެ ފުރަތަމަ ބައިގައި އަޅުގަނޑު ބަލައިލީ [ކަރާ] މި ލަފުޒު ކުރިޔަށް ލައިގެން ހެދިފައިވާ ނަންނަމަށެވެ. މި ބައިގައި ބަލައިލާނީ ކަރާ ހެއްދުމުގެ މަސައްތަކުގެ ތެރޭގައި ހިމެނޭ އެ ނޫން ބައެއް ނަންނަމަށެވެ.
ކުޑަ ކުދިންގެ ބަހުރުވަ އަކީ ޚާއްޞަ ބަހުރުވައެކެވެ. ކޮންމެ ކުޑަ ކުއްޖަކުވެސް ވާހަކަ ދައްކަން ފަށަނީ އޭނާގެ އަމިއްލަ ބަހުރުވައަކުންނެވެ. އެ ބަހުރުވައަކީ އެ ކުއްޖަކު ބޮޑު ވެގެން އަންނަ މާޙަވްލާއި އިވޭ އަޑުތަކެއްގެ ސަބަބުން ކުއްޖާއަށް ދަސްވާ ބަހުރުވައެއް ކަމަށް މާހިރުން ވިދާޅުވެއެވެ.
ހައްދުންމަތީ އިސްދޫގެ ދުވަސްވީ ކާބަފައިންނަކީ، އެވޭލާ ޒަމާނުއްސުރެ ދިރިއުޅުމަށްޓަކައި ތަފާތު އެކިއެކި މަސައްކަތްތައް ކުރަމުން އައި ބައެކެވެ. އަމިއްލަ އަތުންފައިން ކުރެވެންހުރިނަމަ ހުރި، ހުރިހާ މަސައްކަތެއް އަމިއްލައަށް ކޮށްގެން ދިރިއުޅުން ފުރިހަމަ ކުރަމުން އައި ހީވާގި، ކެރޭ، މުރާލި، ހިއްވަރުގަދަ ބައެކެވެ. ރަށްވަންތަކަމާއި، އަތޮޅުވަންތަކަމުގެ ފުންލޯބި ހިތުގައި އޮވެގެން ޢުމްރާނީ ތަރައްޤީގެ އަރުތަ ހޯދުމަށް މަސައްކަތް ކުރަމުން އައި ބައެކެވެ. މިކަންކަމުގެ ދިރިހުރި ހެކި، އަދި އަދަށް ދާންދެންވެސް ހައްދުންމަތީ އިސްދޫގެ މީހުން ދިރިއުޅޭ ސަރަޙައްދުން ފެންނަން އެބަހުއްޓެވެ. އެއަގުހުރި ކާބަފައިން އިޚްތިޔާރުކުރި މަސައްކަތްތަކުގެ ތެރެއިން މި ލިޔުން މެދުވެރިކޮށް ބަޔާންކޮށް ދެވޭތޯ މިބަލަނީ ހައްދުންމަތީ އިސްދޫގައި އުވަދެވުމުގެ މަސައްކަތް ކުރަމުންއައި ގޮތެވެ.
ދިވެހިބަސް ލިޔެ ކިޔުމުގައި ފިލި އަދާކުރާ ދައުރު ވަރަށް ބޮޑެވެ. އަޅުގަނޑު ފިއްޔޭ މި ދެންނެވީ ކުރު އަޑާއި، ދެމޭއަޑާއި، އެއް އަޑުގެ ތެރެއިން ފާޅުވާ އަނެއްއަޑު ހިމެނޭ ގޮތަށް ދިވެހިބަހުގައި ބޭނުންކުރާ ހުރިހައި ބާވަތެއްގެ 11 ފިލި ހިމެނޭ ގޮތުންނެވެ. މި ގޮތުގެ މަތީން ދިވެހިބަހުގައި ވަރަށް މުހިއްމު ދައުރެއް އަދާކުރަނީ އައިބައިފިލިކަމުގައި އަޅުގަނޑު ބަހުސްކުރަމުން އަންނަތާ އެތައް އަހަރެއް ވެއްޖެއެވެ. ނަމަވެސް މި މައްސަލައިގެ ޙައްލު އަދި ވެސް ފެންނާކަށް ނެތެވެ.