ރާއްޖެއިން ތެޔޮ ފެނޭތޯ ބެލުން
ޢަލީ ނަސީރު ގދ.މަޑަވެލި
އާދެ! މިދުވަސްވަރަކީ އެކިއެކި ވަޢުދުތަކުގެ ދުވަސްވަރެކެވެ. ރިޔާސީ އިންތިޚާބް ކައިރިވަމުން އަންނާތީއެވެ. މި ވަޢުދުތަކަކީ އިންތިޚާބުގައި ވާދަކުރައްވާ ބޭބޭފުޅުން، އެބޭބޭފުޅުންގެ ޤާބިލުކަމާއި، ކެރިފޯރުންތެރިކަން ހާމަކޮށްދެއްވުމަށްޓަކައި ވިދާޅުވަމުންގެންދަވާ ވާހަކަފުތަކެއްކަމަށް ޤަބޫލުކުރައްވާ މީހުންވެސް މަދެއްނޫނެވެ.
ބައެއް ބޭފުޅުން ދެކެވަޑައިގަންނަވާގޮތުގައި ތެޔޮފެނިއްޖެނަމަ، ފަތުރުވެރިކަން ދަށަށްދާނެއެވެ. އެހެން ނަމަވެސް އަޅުގަނޑުދަންނަވާނީ، ޤުދުރަތީވަޞީލަތްތަކާއި، މަސްނޫޢީ ވަޞީލަތްތަކުގެ ބޭނުމަކީ އިންސާނުން ތަރައްޤީވުމަށްޓަކައި ބޭނުންކުރާ ކަންކަމެވެ. ތަރައްޤީވުމަށްޓަކައި ބޭނުންކުރާ ކޮންމެ ވަޞީލަތަކީވެސް "އެވަޞީލަތެއްގެ ސަބަބުން" ދީނާއި ދުނިޔޭގެ މަޞްލަޙަތަށް ގެއްލުމެންނުވާނެ ކަމެއްކަމަށްވާނަމަ، މައްސަލައެއްއޮތް ކަމެއް ނޫނެވެ.
ވޯރާއިންނަކީ އުތުރު ހުޅަގު އިންޑިޔާގެ ރައްޔަތުންނަށް އިހުގެ ދިވެހީން ކިޔާއުޅުނު ނަމެކެވެ. މީލާދީން 1857އަހަރުގެ ކުރިން ވޯރާއިންނާއި އެހެނިހެންވެސް ބޭރުގެ ވިޔަފާރިވެރިން ދިވެހިރާއްޖޭގައި ވިޔަފާރި ކުރަމުންއައީ ވަކި މޫސުމެއްގައި ރާއްޖެއަށް އައިސް މާލޭގެ ބޮޑުފާރުން ބޭރުގައި ވަގުތީ ހިޔާތަކެއް ޤާއިމުކޮށްގެން ކޮންމެ އަހަރަކުވެސް ހަތަރު މަހެއްހާ ދުވަހު ކަމަށް އަބްދުލް ހަކީމް ހުސައިން މަނިކު (2000) ބަޔާންކުރައްވައެވެ. ނަމަވެސް ދިވެހި ބޮޑުންގެ ތެރޭގައި އުފެދުނު ވާދަވެރިކަމެއްގެ ސަބަބުން ރާއްޖެއަށް ވިޔަފާރިކުރާން އައިސް އުޅުނު ވޯރާއިންނަށް ދާއިމީ ގޮތެއްގައި ރާއްޖޭގައި ވަޒަންވެރިވެގެން ވިޔަފާރިކުރުމުގެ ހުއްދަތައް ދެވެން ފެށުނެވެ.
ވާރުޚަރާޖަކީ، މިހާރު މިކިޔާ ޖީ.އެސް.ޓީ، އެވެ. ދިވެހި ކޮންމެ ރައްޔިތަކު ވެސް ވާރުޚަރާޖު ދައްކަން ޖެހެއެވެ. ވާރުޚަރާޖަކީ، ޢުމުރުން 15 އަހަރުން މަތީގެ ކޮންމެބޮލަކުން އަހަރަކު އެއްފަހަރު ސަރުކާރަށް ދައްކަންޖެހޭ ތަކެއްޗެވެ. ވާރުޚަރާޖުގެ ގޮތުގައި ނުވަތަ ވާރަށް، ކޮންމެ ބޮލަކުން (1) އެއްރާތާ ކަޑުމަސް ނުވަތަ (ފައިސާގެ ގޮތުގައި ކުދިބޮލި ބޭނުންކުރި ޒަމާނުގައި) ވަޅެއް ނުވަތަ ކަނޑައެޅޭ ވަކި ޢަދަދެއްގެ "ކުދިބޮލި" ނުވަތަ ސަރުކާރުން ކަނޑައަޅާފައިވާ، އަގުމަގުކުރެވޭ ކޮންމެ ވެސް އެއްޗެއް ނުވަތަ މިންވަރެއް ސަރުކާރަށް ދައްކަން ޖެހެ އެވެ. އެމީހެއްގެ ކިބައިގައި، ވާރުދޭންޖެހޭފަދަ ތަނަވަސްކަން ހުރިކަން ނުވަތަ ނެތްކަން ކަނޑައަޅުއްވަނީ، ސަރުކާރުންނެވެ. ވާރުދޭންޖެހޭ މީހަކު ވާރުނުދީފިނަމަ، އެމީހަކު ކުށްވެރިވާނެ އެވެ.
ވޯޓްގެ ލިސްޓަށް ތިންވަނައަށް އިތުރުވީ އަތޮޅުކޮމިޓީ މެންބަރުންގެ ވޯޓެވެ. އަޅުގަނޑަށް ޤަބޫލުކުރެވޭ ގޮތުގައި ވޯޓުގެ ޙަޤީޤީ މަންފާ އަދި މިހާރު ވެސް ރައްޔިތުންނަކަށް ނޭނގެ އެވެ. އަދި ހަމަ އެހެންމެ ނޭގުމުގެ މައްސަލައެއްވެސް ނެތެވެ. އަދި އެނގުމުގެ ބޭނުމެއްވެސް ނެތެވެ. (އަޅުގަނޑު މިދެންނެވީ، ވަކިކަމަކަށް ލާ ވޯޓުގެ ވާހަކައެއްވެސް ނޫނެވެ.) މިހެނީ، ވޯޓްގެ ނިޒާމަށްބަލާއިރު (ބޭންކިން ސިސްޓަމުން) ރައްޔިތުންނަކީ "ރަހުނުކުރެވޭ" މުދާކަމަށްވެފައި، ބޭންކަށް ނަގާ މުދަލަކީ، ރަހުނު ކުރެވޭ ރައްޔިތުން ކަމަށްވާތީ އެވެ. މިއަށްވުރެ ތަފްޞީލުކޮށް ދަންނަވާނަމަ، ދެންނެވޭނީ ލޯނު އަދާކުރަން ޖެހެނީ، ރައްޔިތުންގެ ދަލާއި، ލެއިން ކަމަށެވެ.
ދިވެހިރާއްޖެ އަކީ، ކަނޑު ދަތުރުފަތުރުގެ ސަބަބުން މީހުން އާބާދުވި ޤައުމެކެވެ. ރާއްޖޭގެ އެންމެ ފުރަތަމަ ވަޒަން ވެރިންނަށް ރާއްޖެ އާދެވިފައިވަނީ، ކަނޑުމަގުންނެވެ. ޖުޣްރާފީ ގޮތުން ބަލާއިރު، ރާއްޖެ އަކީ، ވަށައިގެން މާ ކަނޑު އޮތް ޤައުމަކަށްވާތީ އެވެ. ޚައްޠު އިސްތަވާގެ މެދުގައި، ކުދި ޖަޒީރާ ތަކަކުން އެކުލެވިފައިވާ ރާއްޖެއެއްކަމުގައި ވާތީ އެވެ. އެހެންކަމުން ރާއްޖޭގެ ޤަދީމީ ރަށްވެހިން އެކި އެކި ބޭނުންތަކުގައި ބޭރުގެ އެކި ޤައުމުތަކަށް ދަތުރުކޮށް، އެ ޤައުމުތަކަށް ރާއްޖެ ތަޢާރުފު ކޮށްދީފައި ވާ ކަން އެނގެ އެވެ.
ހުވަދުއަތޮޅުގެ ފުރަތަމަ ހަމަނުޖެހުމަށްފަހުހަވަރުތިނަދޫގައި ހުންނައަތޮޅުއޮފީހުގައި މާލޭގެ ކަމާބެހޭ ފަރާތާ ގުޅޭގޮތަށް ސަރުކާރުންބަހައްޓަވައިފައިވާ ވަޔަރލެސް ސެޓެއް ހުއްޓެވެ. ނަމަވެސް "ސުވައިދީބު"ގެ ދެވަނަހަމަނުޖެހުން ހިންގި ރޭ އެސެޓުގެ ބޭނުމެއް ނުކުރެވޭގޮތަށް އެއަށްވަނީގެއްލުންތަކެއް ކޮށްފައެވެ. ހަވަރުތިނަދޫން މީހުން ބޭލުމަށްފަހު ގައްދޫގައިއަތޮޅުއޮފީސް ގާއިމުކުރުމާ ގުޅިގެން އެ އޮފީހުގައި ސަރުކާރުންބެހެއްޓެވީ "މާކަރީ ބްރޭންޑް"ގެ ރޭޑިޔޯ ޓެލެފޯން ސެޓެކެވެ. އެއީ 2 ޖޫން 1961ގައި މާލެއާ އަތޮޅުތަކާ ރޭޑިޔޯޓެލެފޯނުން ގުޅާލުމުގެ މަސައްކަތްހިނގަން ފެށުމާ ގުޅިގެންނެވެ. ހދ. އާއި އަދި 30 ސެޕްޓެމްބަރ 1965 ގައިއައްޑުއަތޮޅު އަތޮޅުއޮފީހުގައި
ހުވަދުއަތޮޅު ހަވަރުތިނަދޫގައި ދެވަނަ ފަހަރަށް މީހުން ވަޒަންވެރި ވުމަށްޓަކައި މަގުތަކާއި، ގޯތިދޭނޭ ތަންތަނާއި އެހެނިހެން ކަންކަމަށް އެ ރަށުގެ ބިންތައް ހަމަޖެއްސިއިރު، އެ ރަށާއި އަދި އެ އަތޮޅު ހިންގުމުގެ ކަންކަން ކުރުމަށްޓަކައި ބޭނުންވާނޭ ޢިމާރާތްތައް ޤާއިމުކުރެވުނީ ވެސް އޭގެ އެތައް އަހަރެއްގެ ކުރިންވެސް އެފަދަ ކަންކަން ބަލަހައްޓައި ކަންކަން ކުރުވި، ޢިމާރާތްތައް ހުރި ހިސާބު ބިމުގައެވެ.
މީލާދީން 1958 ން 1962 ގެ ދުވަސްވަރަކީ ދެކުނުގެ ބަޣާވާތުގެ ދުވަސްވަރެވެ. (އެދުވަސްވަރަކީ، މުއާޞަލާތުގެ ގޮތުން ވަރަށް ފަޤީރު ދުވަސްވަރެކެވެ.)ބޮޑުވަޒީރު އިބްރާހީމް ނާޞިރު ރަންނަބަނޑޭރި ކިލެގެފާނު (ނ.ޣ.ޢ.ވ) ފުރަތަމަ ފަހަރަށް ހުވަދުއަތޮޅަށް ވަޑައިގަތީ "މޯލްޑިވް ސްޓާރ" ގަ އެވެ. އެއީ 1959މ. ވަނަ އަހަރެވެ. ބޮޑުވަޒީރު އިބްރާހީމް ނާޞިރު ދެވަނަ ފަހަރަށް ހުވަދުއަތޮޅަށް ވަޑައިގަތީ "ސިލްވަރ ކްރެސްޓް" ގަ އެވެ. އެއީ 1962މ. ވަނަ އަހަރެވެ.ދެކުނު ގަޑުބަޑާއި ގުޅިގެން އައްޑުއަތޮޅަށާއި، ފުވައްމުލަކަށް އިބްރަހީމް ނާޞިރު ވަޑައެއްނުގަންނަވައެވެ.
ދިވެހިރާއްޖޭގެ ރައްޔިތުން އިސްލާމް ދީން ގަބޫލު ކުރުމަކީ ދިވެހި ތާރީހުގެ މުޅިން އައު ބާބެއްގެ ފެށުމެވެ. ތާރީހުގެ މި މުހިއްމު ބާބަށް ބަލާލާއިރު، ދިވެހިރާއްޖެއަށް އިސްލާމް ދީން ގެންނެވި ބޭކަލަކާ މެދު ވަނީ ހިލާފު އުފެދިފައެވެ. މި ކަމުގައި ބުރަ ވާން ވީ ކޮން ކޮޅަކަށް ހެއްޔެވެ؟ މި ކަމާ މެދު ސުވާލު ކުރައްވަމުން، މަޝްހޫރު ތާރީހު އިލްމުވެރިޔާ އަލްއުސްތާޒު މުޙައްމަދު އިބްރާހީމް ލުޠްފީ ލިޔުއްވާފައި ވަނީ [ދިވެހިރާއްޖެއަށް އިސްލާމް ދީން ގެންނެވި
އަށްވުރެ ގިނަދުވަސްވީ ދިވެހިތާރީޚުގައި ދިވެހިރާއްޖެއަށް ނިސްބަތްކޮށް ވަރަށްގިނަ ނަންތައް ބޭނުންކުރެވިފައި ވެއެވެ. އެގޮތުން މަހަލްދީޕް ، ލިޔުޝާން ، މޮލައި، ޖުޒުރުލް ކުޒަޙު ، މަހިލާދީޕް ފަދަ ނަންނަމުން ދިވެހިރާއްޖެއަށް ނަންދެވިފައި ވެއެވެ. މިފަދަ ތަފާތު ނަންތަކަކުން ދިވެހިރާއްޖެއަށް ނިސްބަތްކުރެވިފައި އެވަނީ އެކި ދުވަސްވަރު ދިވެހިރާއްޖެ ހުރަސްކޮށް ދަތުރުކުރި އެކިޤައުމުތަކުގެ ދަތުރުވެރީންނާއި ރާއްޖޭގެ މައްޗަށް ނުފޫޒުފޯރުވި ފަރާތްތަކުން އެބައިމީހުންގެ އަމިއްލަބަހުން، ކޮންމެބަޔަކުވެސް ދިވެހިރާއްޖެއަށް ނަންދީފައިވާތީ ކަމަށް ވެދާނެއެވެ.
ތަޢާރުފު
ދިވެހިރާއްޖޭގައި ނެޝަނަލް ހެލްތު އިންޝުއަރެންސް ސްކީމެއް އެންމެ ފުރަތަމަ ތަޢާރަފްވެގެންދިޔަގޮތާއި، އެ ސްކީމްގެކަންތައް ދިވެހި މުޖްތަމަޢުގައި ކުރިޔަށްދިޔަ މިންވަރާއި، އަދި އެންމެފަހުން އެ ސްކީމް ގެ މަސައްކަތްތައް ހުއްޓިގެންދިޔަގޮތުގެމައްޗަށް ކުރީގެ ތާރީޚެއްގައި ފަންވަތުގައި އަޅުގަނޑު ވާނީ ބަލައިލާފައެވެ.
ދުނިޔޭގައި އުފެދު ޙަޟާރަތްތަކުގެ ތެރެއިން ދިވެހިރާއްޖެއާއި އެންމެ ގުޅުން ބޮޑު ޙަޟާރަތަކީ އިންޑިޔާގައި އުފެދުނު އިންޑަސްވާދީގެ ރަށްވެހިކަން ނުވަތަ އިންޑަސް ސިވިލައިޒޭޝަންކަމީ ދެބަސްވެވެންނެތް ހަޤީޤަތެކެވެ. އެހެނީ ރާއްޖޭގެ ވަޒަންވެރިންނާއި އިންޑަސް ޙަޟާރަތުގެ ވަޒަންވެރިންގެ ސިފަޔާއި އުޅުމާއި ދީނާއި އަޤީދާގެ އެއްގޮތްކަމެވެ. އަދި ރާއްޖެއިން ފެނިފައިވާ އާޘާރުތަކާއި އެއްގޮތް އެތައް އެއްޗަކާއި އެތައް ތަނެއް އިންޑަސްވާދީން ފެނިފައިވެސް ވާތީ އެވެ.
އުތީމު ދަރިކޮޅު 
ދިވެހީގެ ގުނުން ނުވަތަ ވިޔައަކުރުގެ ނަންތައް ދިވެހިބަހުން މި ހުންނަނީ އަވަށްޓެރި ޤައުމުތަކުގެ ބަސްތަކުގައި ވެސް ހުންނަކަހަލަ ގޮތަކަށެވެ. މި ގޮތަށް މި ދިމާވަނީ މި ހުރިހާ ބަސްތަކެއްގެ މައި ބަހަކީ އެއް ބަހެއް ކަމުގައިވާ ސާންސްކިރިތު ބަސް ކަމަށް ވާތީ ކަމަށް ދެންނެވިދާނެ އެވެ. މިސާލަކަށް: 1، 2، 3، ... އޭކު، ދޯ، ތީން،.... (ހިންދީ)، އެކައި، ދެކައި، ތުނައި،... (ސިންގަޅަ)، ސަތޫ، ދުއާ، ތިގާ.... (މެލޭޝިއާ)، އެކްޓާ، ދުއިދިއާ، ތިންދިއާ...... (ބަނގްލަދޭޝް)، ..... މިފަދަ ގޮތްގޮތަށެވެ. 
ޙަޟާރަތަކީ އިނގިރޭސިބަހުން ކިޔާ ސިވިލައިޒޭޝަން (Civilization) އެވެ. Civilization މި ލަފުޒު ނެގިފައިވަނީ civis މި ލަފުޒުންނެވެ. މާނައަކީ citizen (ރައްޔިތުން)ނެވެ. ދިވެހި ބަހުން މި މަފްހޫމަށް ކިޔައިއުޅެވީ ރަށްވެހިކަމެވެ. ރަށްވެހިކަން މި ލަފުޒުގެ އަޞްލަކީ "ރަށްވެހި" މި ލަފުޒެވެ. މާނައަކީ "މަދަނިއްޔަތާއި ތަހުޛީބު ލިބިގެންވާ" އެވެ. އެހެންވީމާ ޙަޟާރަތަކީ އިންސާނުން ބިމުގެ ވަކި ސަރަޙައްދެއްގައި ޤާއިމުވެ ދިރިއުޅުން އާރާސްތުކޮށް ހަރުދަނާކަމާއެކު ދިރިއުޅުން ތަރައްޤީކޮށް ކުރިއަރަމުން ދިޔުމަށް މަގުފަހިވާފަދަ ގޮތަކަށް ޤާއިމުކުރެވޭ މުޖްތަމަޢެއްކަމަށް ދެންނެވިދާނެ އެވެ.