އައްސުލްޠާނު ޙަސަން ރޫރައްދީނަކީ ރާއްޖޭގައި އެންމެ ފަހުން ރަސްކަން ކުރެއްވި ހުރަވީ ދަރިކޮޅުން ރަސްކަން ވާރުތަވީ ރަސްކަލެކެވެ. މި ރަދުންގެ ކޮޅީނަންފުޅަކީ ކުލަ ސުންދުރަ ކައްތިރި ވަބަވަ މަހާރަދުންނެވެ. މި ރަދުންގެ ބައްޕާފުޅަކީ އައްސުލްޠާނު މުޙަންމަދު މުޢީނުއްދީން (ކުޑަބަންޑާރަ) އެވެ. މި ރަދުންގެ މަންމާފުޅަކީ ދަނޑިކޮށީގޭ ޒުލައިޚާދީދީ އެވެ. 
އެހެން ދުވަހެކޭ ވެސް އެއްގޮތަށް ހުކުރަށް ދާން ނަލަހެދިގެން ނިކުތީމެވެ. މުންނާރާއި ހަމަވި އިރު އެތާ ހުންނެވި ބޭކަލަކު ބުނުއްވީ މަޑު ކުރައްވާށެވެ. އޭރު މެދުޒިޔާރަތުގެ އިރުމަތީކަނާ ހިސާބުގައި ވެސް ވަރަށް ގިނަ ބަޔަކު ތިއްބާ ފެނިއްޖެ އެވެ. ދެން ހަމަ ދެކޮޅަށް ވެސް ހަމަ ވަނީ ގިނަ އެވެ. 
އަޅުވެތިކުރުމަކީ ދުރުޒަމާނުން ފެށިގެން އައި އިސްތިޢުމާރީ ހަރަކާތެކެވެ. އިސްތިޢުމާރުގެ ލަފުޒީ މާނަ ކޮންމެ ގޮތަކަށް އޮތަސް، އޭގެ ނަތީޖާއަށް ބަލާއިރު އެއީ، އަތްގަދަކުރުމާއި ބާރުފޯރުވުމާއި ބޮޑެތި ބާރުގަދަ ދައުލަތްތަކުގެ ބާރުގެ ދަށަށް ނިކަމެތި ދައުލަތްތައް ވެއްދުމަށް ކުރެވެމުންދާ މަސައްކަތެވެ. މިކަމުގެ ލަނޑުދަނޑިއަކީ ބޮޑެތި ބާރުގަދަ ދައުލަތްތަކުގެ މަޞްލަޙަތުތަކަށް ބާރުދީ ރައްކާތެރިކުރުމެވެ. އަދި އެގައުމުތަކުގެ ސިޔާސީ ނުފޫޒު އެހެން ގައުމުތަކުގެ މައްޗަށް
ޞިއްޙީ ޚަރަދުތައް ހަމަޖައްސައިދިނުމުގެ ޤައުމީ ނިޒާމެއްގެ އަޑު ނުވަތަ ނެޝަނަލް ހެލްތް އިންޝުއަރެންސް ސްކީމެއްގެ އަޑު ދިވެހި މުޖްތަމަޢުން ފުރަތަމަ އިވިގެން ދިޔައީ ރައީސުލްޖުމްހޫރިއްޔާ އަލްއުސްތާޛު މައުމޫނު ޢަބްދުލްޤައްޔޫމްގެ ރިޔާސީ ދައުރުގައި، 1999މ. ވަނަ އަހަރު، އެމަނިކުފާނު އިޢްލާނުކުރެއްވި "20-20 ގެ ތަޞައްވުރު" ގައެވެ. މިތަޞައްވުރުގައި އެމަނިކުފާނު ވިދާޅުވެފައިވަނީ "ދިވެހިރާއްޖޭގެ އާބާދީއަކީ ޞިއްޙީގޮތުން މިހާރަށްވުރެވެސް ހޭލުންތެރި، އަދި ޞިއްޙީ ރަނގަޅު އާދަކާދަތަކަށް އަހުލުވެރި ބަޔަކަށްވެސް ވާނެ.
ޝަހީދުންގެ ދުވަހުގެ ތަހުނިޔާ، ދިވެހި ލޮބުވެތި އަޚުންނާއި އުޚުތުންނަށް އަރިސްކުރަމެވެ.
މި އަދަކީ ދިވެހިރާއްޖޭގެ މި އަހަރުގެ ޝަހީދުންގެ ދުވަހެވެ. ޝަހީދުންގެ ދުވަހު އާ ކުރެވެނީ، ޕޯޗުގީޒުން މާލެ އަރާ ދިވެހި ރަސްކަން ފިރުކައިގެން، އަލިރަސްގެފާނު ޝަހީދު ކުޅަ ހިތާމަވެރި ޒިކުރާ އެވެ. ނުވަވަނަ ޙަސަން ރަސްގެފާނު ދިވެހިންގެ ދީން ދޫކޮށްލައްވާ ނަޞާރާދީނުގެ ޒުވާން އަންހެން ކުއްޖަކާ ހިތްޕުޅާވެ ޤައުމަށް ވެވަޑައިގަތް ބޮޑު ޚިޔާނާތުގެ ހިތްދަތި ނަތީޖާގެ ޢިބްރަތްތެރި ފިލާވަޅުތަކެވެ.
މާތް ﷲ އަޅުގަނޑު މެންނަށް ހެޔޮ ވިސްނުން ދެއްވާށި އެވެ. މި ފަދަ ކަންކަމުން މި ލޮބުވެތި ވަޠަން އަބަދުމެ ސަލާމަތް ކުރައްވާށި އެވެ.
މިއީ ދިވެހިރާއްޖޭގެ ޞިއްޙީ ޚިދުމަތުގެ ތާރީޚާ ގުޅޭގޮތުން އަޅުގަނޑަށް މިހާތަނަށް ހޯދުނު މަޢްލޫމާތުގެ މައްޗަށް ބިނާކޮށް ލިޔެފައިވާ ފޮތެކެވެ. މިފޮތް ލިއުމަށް އަޅުގަނޑު ބޭނުންވި މުހިންމު އެއްސަބަބަކީ ޞިއްޙީ ދާއިރާގައި ސާޅީހަކަށް އަހަރު އުޅުމުގެ ނަޞީބު އަޅުގަނޑަށް ލިބިފައިވާތީ އެމުއްދަތުގެތެރޭގައި އަޅުގަނޑު ދުށް ޞިއްޙީ ދާއިރާއާއި، އެދާއިރާގެ ޚިދުމަތްތައް، ފުޅާވެ ތަރައްޤީވަމުން އައި ގޮތާއި، ހިނގައިދިޔަ ތަރީޚީ މުހިންމު ޙާދިޘާތަކުގެ ހަނދާންތަކާއި، އަދި އޭގެ އިތުރުން ޞިއްޙީ ދާއިރާއާ ބެހޭގޮތުން ކުރިއްސުރެ ފެށިގެން މިހާތަނަށް
ޤައުމެއްގެ
ތާރީޚަކީ، އެ ޤައުމެއްގެ މޫނު ބަލާ ލޯގަނޑެވެ. ޤައުމެއްގެ މުސްތަޤުބަލު
ބިނާކުރަނީ އެ ލޯގަނޑަށް ބަލައިގެންނެވެ. ޤައުމު ބިނާވެގެން އަައިގޮތާއި،
ޤައުމީ ޙަޔާތުގެ ތަފާތު މަރުޙަލާތަކުގައި ކުރިމަތިލައިފައިވާ ދައްޗާ
ތުރާތައް، އެކަންކަމުން އެ ޤައުމެއްގެ ދަރީން މިންޖުކުރުމަށް އުފުލިފައިވާ
ބުރަތަކާއި އޭގެ ނަތީޖާތައް ބަޔާންކޮށްދޭ ދުލަކީ ޤައުމުގެ ތާރީޚެވެ.
ޒަމާނުގެ އަތުން ވަޅުލައިފައިވާ ޙަޤީޤަތްތައް ޒުވާން ޖީލަށް ނެރެ ހާމަ
ކޮށްދޭ މޭސްތިރިއަކީ ވެސް ކޮންމެ ޤައުމެއްގައިމެ ހަމަ އެ ޤައުމެއްގެ
ތާރީޚެވެ. އިސްވެ ދަންނަވައިލެވުނީ އަޅުގަނޑުމެންގެ ޙަޔާތުގައި ފެނިދިޔަ
ޤައުމީ އެއް ޝަޚުޞިއްޔަތެއްގެ ބައެއް ޚިދުމަތްތަކެވެ. ދެން އޮތީ މި
ދިރާސާގެ ދެވަނަ ފިޔަވައްސެވެ. 
ޢަބްދުލްޙަކީމް ޙުސައިން މަނިކު (1997) ލިޔުއްވައިފައިވާ ގޮތުގައި ވޯރާ ވިޔަފާރިވެރިން މާލެ އައީ އައްސުލްޠާން މުޙައްމަދު ޢިމާދުއްދީން IV ގެ ރަސްކަމުގައެވެ. މީލާދީން 1857 ވަނަ އަހަރުގެ މެދުތެރޭގައެވެ. [ވޯރާއިން މާލެއަށް ގަދަކުރުވީ ކަކާގޭ ޢަލީ ރަންނަބަނޑޭރި ކިލެގެފާނެވެ. ]އެ މީހުން ރާއްޖެ އައިސް ކުރީ "ފޭރި ކާ ވިޔަފާރި" އެވެ.ދިވެހީންނަށް ދެމުން ދިޔައީ ބޮޑު ގެއްލުމެވެ. މި ގޮތަށް މިކަން ހިނގަމުން ދަނިކޮށް 1959 ވަނައަހަރު ވޯރާއިންގެ ވިޔަފާރި ހުއްޓާލުމަށް ނާޞިރު ކުރިމަތިލައްވައިފިއެވެ. ގާތްގަނޑަކަށް 105 އަހަރަށް ދެމިގެން ދިޔަ މި ވިޔަފާރި، ވޯރާއިންނަށް ތަފާތު ދަތިތައް ކުރައްވައި، 1 އޮގަސްޓް 1962 ގައި ނާޞިރު މުޅިން ހުއްޓުވައިލިއެވެ.]
ބުނެވޭ ގޮތުގައި ހިޖުރައިން މީގެ ތިންސަތޭކަ އެތަކެއް އަހަރުގެ ކުރިން ސީރިޔާގެ އޭރުގެ ވެރިރަށް ޙަމާޠް ގައި ސައްޔިދުނާ ޙަސަންގެފާނާއި ޙުސައިންގެފާނުގެ ދަރިކޮޅުން ފިރިހެން ބޭފުޅަކު އުފަންވެ ވަޑައިގެންނެވިއެވެ. (واللّه أعلم) މި ތުއްޕުޅު ބޭފުޅާއަށް ނަންދިނީ ސައްޔިދު މުޙަންމަދު ޝަމްސުއްދީނުގެ ނަމުންނެވެ. މި ބޭފުޅާ ތަޢުލީމު ޙާޞިލްކުރެއްވީ މިޞްރުގެ ޖާމިޢަތުލް އަޒުހަރުންނެވެ. ސައްޔިދު މުޙަންމަދު ޝަމްސުއްދީނު ވެވަޑައިގަތީ އެޒަމާނުގެ ބޮޑެތި ޢިލްމުވެރިން ތެރެއިން ކުރިއަށް ނުކުމެ ވަޑައިގެން ހުންނެވި ބޮޑު ޢިލްމުވެރި އަކަށެވެ. އައްސުލްޠާން އިބުރާހީމް އިސްކަންދަަރު ރަސްގެފާނަކީ، މި ދީނާ މި ގައުމާ ހުރެ ޝަހީދުވެ ވަޑައިގެންނެވި އަގުހުރި ދިވެހި ދަރިއެއްގެ ލޭފޮދުން ދެމިގެން އައި ދަރިކޮޅަކުން އުފެދިވަޑައިގެންނެވި އަގުހުރި ދިވެހި ބައްޕަކަށް އުފަންވެ ވަޑައިގެންނެވި ފިސާރިކެރޭ ދިވެހި ފިރިހެން ދަރިއެކެވެ. އެ ރަދުންނަކީ އުތީމު ކަޅު ޢަލީ ޚަޠީބު ތަކުރުފާނުންގެ ޝަހީދު ޢަލީ ޚަޠީބު ތަކުރުފާނުގެ މަރިޔަމް ކަނބައިދި ކިލެގެ ގެ ދަރިކަބަލުން އައިމިނާ މާވާކިލެގެ ގެ އަގުހުރި ދަރިކަލުން ކަޅުތުއްކަލާއަށް، ފަހުން އައްސުލްޠާން މުހަންމަދު ޢިމާދުއްދީން އަށް ބައްޕަ ވިދާޅުވާ ބޭފުޅެކެވެ. 
ލަކްޝަދްވީޕަކީ އިންޑިއާގެ ޔުނިއަން ޓެރިޓަރީއެކެވެ. ވާހަކަ ދައްކައިއުޅޭ މައިގަނޑު ބަހަކީ މަލަޔާޅަމެވެ. އެކަމަކު ދިވެހިބަހުން ވާހަކަ ދައްކާ މީހުން ވަރަށް ގިނައެވެ. ޚާއްޞަކޮށް ލަކްޝަދްވީޕްގެ މިނިކޮއި އޭ ކިޔާ ރަށުގެ މައިގަނޑު ބަހަކީ ދިވެހި ބަހެވެ. އެމީހުން މި ބަހަށް ކިޔަނީ މަހަލް އެވެ. އަޅުގަނޑުމެން ކިޔާ މަލިކަކީ ލަކްޝަދްވީޕްގެ އެއް އަތޮޅެވެ. މި އަތޮޅުގައި މީހުން ދިރިއުޅެނީ އެންމެ ރަށެއްގައެވެ. އެއީ މިނިކޮއި އައިލެންޑެވެ.
ށ. މިލަންދުއަކީ ތަންކޮޅެއް ކުރީޒަމާނެއްގައި މީހުން އުޅެފައިވާރަށެކެވެ. ލަފާކުރެވޭގޮތުގައި މިލަންދޫ ފަޅުވެފައިވަނީ ހޮޅިންގެމީހުން ރާއްޖޭގެ އުތުރުގެ ރަށްރަށަށް އަރައި ފޭރި މީހުންމަރައި އުޅެންފެށުމުން، ފަޅު ހުންނަ ފަސޭހަރަށްރަށް ދޫކޮށް ، ލަފައި ފުރަން އުނދަގޫ ރައްރަށަށް މީހުންގެ ދިރިއުޅުން ބަދަލު ކުރުމުގެ ތެރޭންކަމަށެވެ. 
ކޮންމެ އަހަރެއްގެ މޭމަހުގެ 17ވަނަ ދުވަސް ދުނިޔޭގައި ފާހަގަ ކުރެވެނީ، ބައިނަލްއަޤުވާމީ، މުވާޞަލާތާބެހޭ ދުވަހުގެ ގޮތުގާ... ރާއްޖޭގައިވެސް މި ދުވަސް ފާހަގަ ކުރަމުން އަންނަތާ ޒަމާންތަކެއް ވެއްޖެ... ސަބަބުތަކެއް ވެސް އެބަހުރި.... އާދެ، ކޮންމެ މީހަކުވެސް ގަބޫލުކުރާނެ ވާހަކައެކެވެ. އަމާންކަމެއްނެތް މުޖުތަމަޢެއްގައި ދިރިއުޅުމެއް ނެތެވެ. އެ މުޖުތަމަޢެއްގައި ވާނީ ބިރުވެރިކަމާއި ހަލާކެވެ. މުޖުތަމަޢަކަށް އަމާންކަމާއި ރައްކާތެރިކަން ހޯދާދިނުމަކީ އެމުޖުތަޢެއްގައިތިބޭ އަމަން ބަލަހައްޓާ ބައެއްގެ ވާޖިބެކެވެ. އެހެންކަމުން އަޅުގަނދުމެންނަކީ.........
ވަނަ އަހަރު މާލޭގެ ބިމުގެ ބޮޑު މިނަކީ، 1.12އަކަކިލޯމީޓަރެވެ. އޭގެ ފަހުންވެސް އޭގެ ކުރިންވެސް މާލޭގެ ބިމުގެ ކުޑަބޮޑުމިނަށް އެކި ދުވަސްވަރު އެކިމިންވަރުގެ ބަދަލު އައިސްފައިވާނެއެވެ. ބިންހިއްކުމުގެ މަސައްކަތް ފެށުމުގެ ކުރީންކަމުގައިވަނީނަމަ އެކަމުގެ ސަބަބެއްކަމުގައި ޠަބީޢީ ސަބަބެއް ހިމެނިފައިވުމީ ވަރަށްވެސް ގާތްކަމެކެވެ. ބިންހިއްކުމުގެ މަސައްކަތްފެށުމަށްފަހު އެކި ދުވަސްވަރު އެބަދަލު އައިސްފައިވަނީ، އެމަސައްކަތް ކުރެވެމުންދިޔަ ނިސްބަތުންނެވެ. 
ނައިބުކަމާ ހިނގުމަކީ، އައްސުލްޠާނު މުޙުޔިއްދީނު ޢާދިލުގެ ރަސްކަމުގައި ވަރަށް ފެންކޮށް ފެށުނުކަމެކެވެ. މުޙަންމަދު ޝަމްސުއްދީނު ތިނެއްގެ ރަސްކަން ފެށިގެން އައި ދުވަސްވަރު ނައިބުކަމާއި ހިނގުމުގެ ކީރިތިކަމާއި މޫރިތިކަން ވަރަށް މައްޗަށް ހިނގައްޖެ އެވެ. ފަނޑިޔާރުކަމުގެ ވަލީ ހަވާލުކުރައްވާފައި ހުންނަވަނީ ބަންޑާރަ ނައިބުމަނިކުފާނާ އެވެ. ނަންފުޅަކީ، ފަޟީލަތުއްޝައިޚު ޙުސައިން ޞަލާޙުއްދީނު ބަންޑާރަ ނައިބުމަނިކުފާނެވެ. 
މަސްވެރިކަމުގެ ސިނާޢަތަށް އައި ސައެންސީ ކުރިއެރުމާއެކު، މިއަދު އަޅުގަނޑުމެން މިވަނީ މަސްވެރިކަމުގެ ތަފާތު ގޮތްތައް އުނގެނި އެގޮތްގޮތަށް އަޅުގަނޑުމެންގެ މި ދިވެހި ސިނާޢަތު ތަރައްޤީ ކޮށްފައެވެ. ނަމަވެސް ލިބޭ ކުރިއެރުންތަކާއި ގެނެވޭ ބަދަލުތަކަކީ އަޅުގަނޑުމެންގެ ފަސްމަގު ހަނދާން ނައްތާލުމަށް އޮތް ބަހާއެއް ކަމަށް އަޅުގަނޑު ނުދެކެމެވެ. އެގޮތުން މިއަދު ތަފާތު ކުރިއެރުންތަކާއެކު، ދިވެހި މަސްވެރިން ހިތްހަމަޖައްސާލައިގެން މިތިބީ އެންވެރިކަންފަދަ މަސްވެރިކަމުގެ އަސާސީ ބައެއް ކަންތައްތަކަށް ލިބިގެންދިޔަ ފަސޭހަތަކެއްގައި ހިފައިގެންނެވެ.
އަލްފާޟިލްމޫސާ އަންވަރަކީ މާލެ އިސްދޫގޭ މޫސާމަނިކުގެ (އަތިރިގަނޑުވަރުގޭ ބާގޭދޮންމަނިކުފާނު) ގެ ބޭފުޅެކެވެ.މިޢާއިލާއިން1948 އާއި ހަމައަށް މަލިކުގައި ވެރިކަންކުރިއެވެ. އފ.މޫސާ އަންވަރު ނިސްބަތް ވެގެންވަނީ ، މާލޭ މަޑުފެހި ޢާއިލާއަށެވެ.