ދިވެހި ވެހި ލަފުޒު: ދިވެހިބަހުގެ މުއްސަނދި ބަހާއެއް
އަޝްރަފް ޢަލީ، ދިވެހިބަހުގެ އެކެޑަމީގެ ރައީސް
ކޮންމެ ބަހަކީ ވެސް އެ ބަހެއް ލެއްވި މާހައުލެއްގެ ޠަބިޢަތާއި ފިޠުރަތުގެ މައްޗަށް ބިނާވެފައިވާ އިލާހީ ހަދިޔާއެކެވެ. މިހެން ވުމުން ކޮންމެ ބަހެއްގައި ވެސް ތަފާތު ކަންތައްތަކެއް ހުރެއެވެ. އެއްބަސް އަނެއް ބަހާ ބަހަވީ ގޮތުން ހުންނަ ގުޅުންތަކުގެ އެއް ގޮތް ކަމާއެކު ކޮންމެ ބަހަކަށް ވެސް އެ ބަހެއްގެ މިޒާޖާ ގުޅޭ ތަފާތު އެތައް ކަމެއް ވެސް ލިބިގެންވެއެވެ. އަޑުތަކުގެ ގޮތުންނާއި ލަފުޒުގެ ގޮތުންނާއި ލަފުޒާއި އިބާރާތްތަކާއި ބަސްކޯޅިތަކާއި އެކި ހާލަތްތަކުގައި ޝުޢޫރުފާޅުކުރާ ޚާއްޞަ ލަފުޒުތަކާއި ބުނުންތައް ވެސް މީގެ ތެރޭގައި ހިމެނެއެވެ.
މިއަދު އަޅުގަނޑު އެއްޗެކޭ ދަންނަވާން މި ގަސްތުކުރީ ވަރަށް ޙައްސާސީ ސުވާލަކަށެވެ. ދިވެހިބަހުގެ ޢިލްމުވެރީންނާއި ތަޖުރިބާކާރު ލިޔުންތެރީންގެ ތަފާތު ޖަވާބުތައް ލިބޭ ސުވާލަކަށެވެ. މިއީ އެ ސުވާލަކާ މެދު ތަފާތު ކަންމިނުން ބަހުސްކުރެވި ކޮޅެއްގައި ނުޖެހި އޮތް ސުވާލެކެވެ. ނަމަވެސް މިއީ ޢިލްމީ ގޮތެއްގައި ސާބިތު ޖަވާބެއް ލިބޭން ޖެހޭނެ ސުވާލެއް ވެސްމެއެވެ. އެހެނީ މިއަދު ދިވެހިބަހުން ޑިގްރީއާއި އެ ދާއިރާއިން މާސްޓަރޒް ހައްދަވައިފައިވާ ބޭފުޅުންގެ ޢަދަދު އެތައް ސަތޭކައަކަށް އަރައިފައިވާއިރު މިއަދު މި ސުވާލަށް ހަރުދަނާ ޢިލްމީ ޖަވާބެއް ލިބޭން ޖެހޭކަމަށް އަޅުގަނޑު ދެކެމެވެ. ސަބަބަކީ މި ރޮނގުން މަތީ ތަޢުލީމު ޙާޞިލު ކުރުވުމުގެ ބޭނުމަކީ ޢިލްމީ ގޮތެއްގައި ބަހާމެދު ވިސްނާނެ ސިކުނޑިތަކެއް މުޖުތަމަޢަށް ނެރުން ކަމަށް ވާތީއެވެ.
ބޮޑު ބިޔަ ބައްރެއްގެ އެއް ފަރާތެއްގައި އޮންނަ ކުޑަ ޤައުމެކެވެ. އެ ޤައުމުގެ ސަރުދާރު ހޮވަނީ އާންމު ވޯޓަކުން ވަކި މުއްދަތަކަށެވެ. ސަރުދާރުކަމަކީ އެ ޤައުމުގެ އެންމެ މަތީ ވަޒީފާއެވެ. އެންމެ ޝަރަފުވެރި މަޤާމެވެ. ކުރީ ޒަމާނުގައި އެކަމާ ކުރިމަތިލާނެ މާ ގިނަ ބަޔަކު ނުވަނީ ޤައުމަށް ލިބޭ އާމްދަނީގެ ކުޑަކަމުން ކަމަށް ވެދާނެއެވެ. ޤައުމުގެ ހުރިހާ ރައްޔިތުންގެ ކަންކަން ފުއްދައިދިނުމަކީ ފަސޭހަކަމަކަށް ނުވެދާނެތީއެވެ.
އަޅުގަނޑުމެންގެ ދިވެހިބަހަކީ މުއްސަނދި ބަހެކެވެ. ތަފާތު އެތައް ގޮތަކުން ބަލާއިރުވެސް މެއެވެ. ޚާއްޞަކޮށް އަޑުގެ ގޮތުން ބަލާއިރު މިކަން ވަރަށް ބޮޑަށް ފާހަގަކުރެވެއެވެ. ދުނިޔޭގެ އެހެން ބަސްބަހުން އެ ބަސްބަހުގެ އަހުލުވެރީން ވާހަކަދައްކާ އަޑު އިވޭ އިރު، އަޅުގަނޑުމެންނަށް އެންމެ ބޮޑަށް ފާހަގަކުރެވޭ އެއް ކަމަކީ އެ މީހެއްގެ އަމިއްލަ މާދަރީ ބަސް ނޫން ބަހެއްގެ ލަފުޒުތައް ކިޔަން އުޅޭ އިރު، އެ ބަހެއްގެ އަހުލުވެރީން، ބަސް ކިޔާ އަޑުން އެ މަޚްރަޖުން ނުކިއިގެން އުޅޭ ކަމެވެ.
ޢަބުދުލްޢަޒީޒު ޖަމާލު އަބޫބަކުރު (މާވަށު އަޒީ)
ބަހެއްގައި ބޭނުންކުރާ ލަފުޒުތަކެއް އެއްފަހަރާ އުފަންވެ ނުވަތަ ބޭނުންނުކޮށް ހުރި ގިނަ ލަފުޒުތަކެއް އެއް ފަހަރާ ބޭނުންކުރާން ފެށުމަކީ ނުވަތަ، އާ އެތައް ލަފުޒެއް ނުވަތަ އެތައް މަފުހޫމެއް އެއް ފަހަރާ ބަސްފޮތަށް ވަނުމަކީ ބަސްވާރުން ވެސް މާ ގިނައިން ތަޖުރިބާ ކުރައްވައިފައި ވާނެ ކަމެއް ނޫނެވެ. މިއީ މި ކަން ހަމައެކަނި ރާއްޖޭގައި އޮތް ގޮތެއް ނޫނެވެ. ނަމަވެސް”ކޮވިޑް-ނަވާރަ“ ވެފައިވަނީ މުޅި ދުނިޔޭގެ އިޖުތިމާޢީ އިޤްތިޞާދީ އަދި އަދަބީ ވެއްޓަށް ވެސް ބޮޑެތި ބަދަލުތަކެއް ގެނުވި އެއްޗެކެވެ.
ދިވެހި ބަހުގެ ހަމަތަކުގައި ހިމެނޭނޭ އިނުން އޮތުން ހުރުން- ހުރުން
ރަމަޟާންމަހެއްގެ ހަވީރެވެ. ރާއްޖޭގެ ކޮންމެވެސް ޓީވީ ޗެނަލެއްގެ ހުށަހެޅުންތެރިޔަކު މާރުކޭޓުގައި ޙަރަކާތްތެރިވަމުން ދެއެވެ. ވަގުތުން ދުރަށް ދައްކާ ޕްރޮގްރާމެއް ގެނެސްދިނުމުގައެވެ. ކުރާ ކަމަކީ މާރުކޭޓުގައި ވިއްކާން ހުރި ތަކެތީގެ އަގުތައް އާންމުންނަށް އަންގައި ދިނުމެވެ. މި މަސައްކަތުގެ ތެރެއިން އޭނާ ދިޔަ އެއްތަނަކީ ފަތްކެޔޮ ނުވަތަ ދޮންކެޔޮ ވިއްކާ ގޮޅިއެއްގެ ކައިރިއެވެ. ދެން އެ ގޮޅީގައި އިން މީހާ ގާތު އެބަ އެއްސެވެ. "ބޭބޭ! ދޮންކެޔޮގެ އަގު ކިހިނެއް؟"
ދޭދޭ ފަރުދީ މުޢާމަލާތުގައި އެކަކު އަނެކަކަށް އިޙުތިރާމްކުރުމަކީ ވަރަށް މުހިއްމު ކަމެކެވެ. ދިވެހިބަހުގައި ވާހަކަދެއްކުމުގެ ތިން ދަރަޖައިން ވެސް އަދާކުރަނީ މި ދައުރެވެ. މީހުންނާ ވާހަކަދަކާއިރު މާތްކޮށް ވާހަކަދައްކަނީ ނުވަތަ އަދަބުވެރިކޮށް އެންމެ މާތް ދަރަޖައިން ވާހަކަދައްކަނީ، މާތްކޮށް ވާހަކަ ދެކެވޭ މީހާއަށް ތިމާ ޤަދަރުކޮށް އިޙުތިރާމް އަދާކުރާކަން ސާބިތުކޮށްދިނުމަށްޓަކައެވެ. ތިމާ އެ ބަޔަކަށް ޚިދުމަތްދޭ މީހުންނަށާއި ތިމާގެ ސާހިބުންނަށާއި ތިމާ އެ މީހެއްގެ ދަށުގައި މަސައްކަތްކުރާ މީހުންނަށާއި ޢިލްމުވެރީންނަށާއި، ދައުލަތުގެ އިސް ވެރީންނަށާއި މައިންބަފައިންނަށާއި، އެ ބަޔެއްގެ ޚިދުމަތް މުޖުތަމަޢަށް ފާޅުކަން ބޮޑު ގޮތެއްގައި ފޯރާ މުދާވެރީންނަށް އަޅުގަނޑުމެން ވާހަކަދައްކަނީ އަދަބުވެރިކޮށެވެ.
ދުނިޔޭގެ އެހެން ބަސްބަހެކޭ އެއް ފަދައިން ދިވެހިބަހުގައި ވެސް އެއް ލަފުޒަކުން އެތައް މާނައެއް ދޭހަވާ ލަފުޒު ހުރެއެވެ. އެ ލަފުޒުން ގަސްތުކުރާ އަޞްލު މާނަ އެނގޭނީ އެ ލަފުޒެއް ލިޔުމުގައި ނުވަތަ ޖުމުލައިގައި ބޭނުންކޮށްފައިވާ ޙާލަތަކުންނެވެ. (ކޮންޓެކްސްޓަށް ބަލައިގެންނެވެ.) މިފަދަ އެއް ލަފުޒަކީ "ފަރާތް" މި ލަފުޒެވެ.
އަޅުގަނޑުމެން ސްކޫލުގައިކިޔެވީ މީގެ 15 ވަރަކަށް އަހަރު ކުރިންނެވެ. އޭރު ދިވެހިބަސް ކިޔަވާ ދިނުމަށް ބޭނުން ކުރި ފޮތް ބައި ރަގަޅަށް އަޅުގަޑުމެން ވެސް އޭރު ދަސްކުރީމެވެ. އަދި ދޭހަޔާ މަޒުމޫނާ ސިޓީ އާއި ޅެންވެރިންނާ ދަސްކުރީމެވެ. ބަޑޭރިހަސަން މަނިކާއި ނައިބު ތުއްތުގެ ތާރީޚުތަކާއި ދިޔޯގެ ރައިވަރުވެސް ކިޔަވާ ދިނެވެ. ނަމަވެސް ދަންނަ ވަންތޯއެވެ. ސުކޫލު ނިންމާލި އިރު ރަގަޅަށް ތާނަވެސް ލިޔަން އެގެނީ މަދު ކުއްޖަކަށެވެ. އައްޑިހައިގެ ފަހުކޮޅުން ފެށިގެން މިއަދާ ޖެހެން ދެންވެސް އެންމެން މެ މިދައްކަނީ އެއް ވާހަކައެކެވެ. އިމްތިހާނުން ގިނަ ކުދިން ދިވެހި މާއްދާއިން ވަނީ ފެއިލްއެވެ. ދިވެހި މާއްދާ ކުދިން ކިޔަވާ ހިންނުވާ ވާހަކައެވެ. ދިވެހި އިމްތިހާނުގެ ޕޭޕަރު ރަގަޅުނޫން ވާހަކައެވެ. ދިވެހިން ދިވެހި ކުދިން ފާސްވާ ނިސްބަތްދަށްވާ ވާހަކައެވެ.
ޝަކީލާ ޙާމިދު ބިޖިލީގެ ހއ. ކެލާ