މަޑަވެލީ ޢަލީ ނަޞީރު
ކުޑަވެސް ޝައްކެއް ނެތެވެ. ބަހަކީ، ދިރުން ލިގެންވާ އެއްޗެކެވެ. އެހެން ނަމަވެސް ބަހަށް ލިބިފައިވާ ދިރުމަކީ، އިންސާނުންނާއި، ޖިންނިޝައިޠާނުންނާއި، މާމެލާމެއްޔާއި، ގަސްގަނހާގެއްސާއި، މަސްމަހާމެއްސާއި، މިނޫނަސް މިފަދަ ތަކެއްޗަށް ލިބިފައިވާފަދަ އާދެ! ހެލިފެލިވެ، އުފެދިބޮޑުވެ، ނުވަތަ ޙަރަކާތްކުރުން ފަދަ ދިރުމެއް ނޫނެވެ.
"ދިވެހިބަސް މަރުވަނީ ހެއްޔެވެ؟" އަދި "ލެންގުއޭޖް ޑެތް" އާއި ބެހޭގޮތުން އެކިބޭބޭފުޅުން ދައްކަވާފައިވާ ވާހަކަފުޅުތަކާއި ދިވެހިބަހުން މިހާރުކުރެވޭ ބޭނުންތަކީ ކޮބައިތޯ؟ މި މައުޟޫއުގައި ޢިލްމީގޮތުން އެކިބޭބޭފުޅުން ކުރައްވާފައިވާ ދިރާސާތަކުގެ މަޢުލޫމާތު ހިމަނާފައިވާނެއެވެ. މިގޮތުން ދިވެހިބަސް ދިރާސާކުރައްވާ ބޭބޭފުޅުންނާއި ދިވެހިބަހަށް ތަފާތު ގިނަގުނަ ޚިދުމަތްކުރެއްވި އަދި ކުރައްވަމުންގެންދަވާ ބޭބޭފުޅުންގެ ޚިޔާލާއި ޝުޢޫރު ހިމަނާލާފައިވާނެއެވެ. މީގެއިތުރުން ބަހުގެ ފަންނުގައި ފުންނާބުއުސް އަދި ދުނިޔޭގެ ފެންވަރުގައި ފާހަގަކޮށްލެވޭ ބޭފުޅުން މިމަޢުޟޫޢުގައި ކޮށްފައިވާ ދިރާސާތަކަށްވެސް ބަލާލާފައިވާނެއެވެ.
ދުނިޔޭގައި އިންސާނުން ދިރިއުޅެން ފެށިތާ މިހާރު ގާތްގަނޑަކަށް 50000 އަހަރު ވެދާނެ ކަމަށް ޢިލްމު ވެރީން ގަބޫލުކުރައްވައެވެ. ފުރަތަމަ އިންސާނާއާ އެކު، އިންސާނުންގެ މެދުގައި މުވާޞަލާތު ކުރުމުގެ މައި ވަސީލަތެއް ކަމުގައި ވެފައިވަނީ ބަހެވެ. މިއީ އިންސާނާއަށް ލިބިފައިވާ އެންމެ ބޮޑު ނިޢުމަތެވެ. ބަހަކީ އިންސާނުންގެ މުވާޞަލާތުގައި ބޭނުން ކުރެވޭ ވަސީލަތެއްގެ އިތުރުން، ވިސްނުމާއި ފިކުރުކުރުމަށް އިންސާނާ ބޭނުން ކުރާ އާލަތަކީ ވެސް ބަހެވެ.
ދިވެހިރާއްޖޭގެ ޤައުމީ ބަހަކީ ދިވެހިބަހެވެ. މިއީ ދިވެހިރާއްޖޭގެ ޖުމްހޫރިއްޔާގެ ޤާނޫނު އަސާސީގެ 11 ވަނަ މާއްދާގައި ޞަރީޙަ ޢިބާރާތުން ބަޔާންކޮށްފައިވާ ވާހަކައެކެވެ. މީގެ އިތުރުން އަޅުގަނޑުމެން ޤަބޫލުކުރާންޖެހޭ ޙަޤީޤަތަކީ ދިވެހިބަހަކީ އެންމެހާ ދިވެހިރައްޔިތުންގެ މާދަރީބަސްކަމެވެ. ދިވެހިރާއްޖޭގެ ރަސްމީ ބަހަކީ ވެސް އެއީ ކަމެވެ. އެހެންކަމުން ދިވެހިރާއްޖޭގެ ޤައުމީ ބަހަށް ދިވެހިރާއްޖޭގައި އިސްކަންދިނުމަކީ މުހިއްމުކަމެއްކަން ކަށަވަރެވެ.
"އެންމެ ދީލަތިވަންތަ ކީރިތި ޖައްލަ ރައްބީއަށް ދުލުން،
މަޒުމޫނުގެ ތަޢާރަފުގައި ލިޔުންތެރިން ތަފާތު ތަޢުރީފުތައް ލިޔުއްވައިފައި ހުރެއެވެ. މި ތަޢުރީފުތަކުގައި ޢިބާރާތުގެ ކުދިކުދި ތަފާތު ހުއްޓަސް ކޮށްފައިވަނީ ހަމަ އެއް މާނައެކެވެ. 
الحمد لله رب العالمين اللهم صل وسلم على نبينا محمد وعلى آله وأصحا به أجمعين
މަދަރުސާގައި ކިޔަވަމުންދާ، ތިބާގެ ދަރިފުޅު ކޮންމެ ދުވަހަކު ކެމިސްޓްރީގެ އާ ''އެކްސްޕެރިމަންޓެއް'' ނުހަދަ އެވެ. އެކަމަކު ކޮންމެ ދުވަހު ދިވެހި ބަހުން އާ ވާހަކައެއް ދައްކަ އެވެ. އެ ދަރިވަރު ކޮންމެ ދުވަހަކު ''އެކައުންޓިންގ'' ގެ އާ ނަންބަރު ތަކެއް ނުހަދަ އެވެ. އެކަމަކު ކޮންމެ ދުވަހަކު ދިވެހި ބަހުން އާ ޖުމުލަތަކެއް ހަދަ އެވެ. ކޮންމެ ދުވަހަކު ބަޔޮލޮޖީގެ އާ ފިލާވަޅުތަކެއް ނުނަގަ އެވެ. އެކަމަކު ދިވެހި ބަހުން އާ ލަވައެއް ނުވަތަ އާ ވަހަކަ އެއް ނުވަތަ އާ ޚަބަރެއް އަޑު އަހަ އެވެ. 
ބަހެއްގެ އަދަބީ ޙަރަކާތްތެރިކަމަށް ބަދަލުތައް އައުމުގައި އެ ބަހެއްގެ އަހުލުވެރިންގެ ސިޔާސީ ޙާލަތު ވަރަށް ގިނަ ފަހަރަށް އިސް ދައުރެއް އަދާކުރެ އެވެ. ސިޔާސީ ގޮތުން އަންނަ ބަދަލުތައް ވެސް ފެށެނީ، އިންސާނީ ފިކުރާ ހަމައިން ކަމަށްވެފައި، އަދަބިއްޔާތަކީ ވެސް އިންސާނީ ފިކުރުން އީޖާދުވާ ފަންނަކަށްވާތީ އެވެ. މި ގޮތުން ޤައުމެއްގެ ނިސްބަތުގައި ސިޔާސީ ބާރުވެރިކަން ލިބިފައިވާ އެންމެ އިސް ފަރާތުގެ ވިސްނުމާއި ފިކުރުގައި،
އަހަންނަށް ގޭ ހުރިހާ އެންމެންވެސް ވަރަށް ހެވެވެ. އެހެންވެ އަހަރެންގެ އަޞްލު ޠަބީޢަތް ހާމަ ކުރާކަށް ނުކެރެއެވެ. އަހަރެން ނިދަނީ ގޭ ކައިރީ އަސްކަންޏެއްގެ ދަށުގައެވެ. އެއީ އެ ގޭ މީހުން ހިކިމަސް ގުދަން ކޮށްފައި ހުންނަ ތަނެވެ. ޖެހިގެން ހުންނަނީ ވަގުތީ ބަދިގެއެވެ. އެ ގެއަށް ގެންނަހައި މަހެއް ކައްކައި ހިއްކާއިރު އޭގެ ގަރުދިޔަގަނޑުން ރިހާރުކުރުހަދަނީ އެ ބަދިގޭގައެވެ. ނަތީޖާއެއްގެ ގޮތުން އަހަރެން ނިދާ ޖަގަހައިގައި އޮންނައިރު އަންނަ ވައިރޯޅިން ތަފާތު ވަސް ދުވައެވެ. ބައެއް ފަހަރު ގަރުދިޔަ ވަހެވެ. ރިހާކުރުވަހެވެ. ފިއްލެޔޮ ވަހެވެ. ހިކިމަސްވަހެވެ. ލޭކުނި ވަހެވެ. މަދު ފަހަރެއްގައި ބަތާއި ރިހަވަސްވެސް ދުވައެވެ. މިއީ އަހަންނަށް އެންމެ މީރު ބާވަތްތަކެވެ. މި ވަސްތައް މަށަށް ދުވާތީ ރޭގަނޑު ހަމަނިދި ނުނިދެއެވެ. މި ވަހުންވެސް ހިތްދަތިކަމާ އެއްވަރަށް ހިތް ހަމަ ޖެހުން ލިބޭތީއެވެ. ފަހަރެއްގައިވެސް ގުދަނުގެ ދޮރުފަތް ހަނދާން ނެތިގެން ނުލައްޕައި ގޭ މީހުން ނިދައިފިނަމަ މަސްގަނޑެއް ކައިލާނެ ފުރުޞަތުވެސް ލިބިދާނެކަމަށް ކުރެވޭ އުންމީދު ބޮޑެވެ.
މިއޮތީ އަހަރެން އެކަނިމާ އެކަންޏެވެ؟ ގާތުގައި އެކަކުވެސް ނެތެވެ. އަހަރެންގެ މި އެކަނިވެރިކަން އިޙުސާސްކުރަނީ ކާކުހެއްޔެވެ؟
މި ލިޔުން އަޅުގަނޑު ޚާއްޞަކޮށްލާނީ ވާހަކަދެއްކުމުގެ އަދަބުތަކުގެ ތެރޭގައި ހިމެނޭ، މާތްދަރަޖަ އާއި އެންމެ މާތް ދަރަޖަ ބޭނުންކުރެއްވުމުގައި ގިނަ ބޭފުޅުންނަށް އެންމެ އޮޅުން އަރާކަމަށް އަޅުގަނޑަށް ފާހަގަކުރެވޭ ނުކުތާއެއްގެ މައްޗަށެވެ.
ޢަރަބީން އެ އަޑަކާ މެދު ފަޚުރުވެރިވާ އަޑަކީ "ض" ގެ އަޑެވެ. ދިވެހީންގެ ވެސް އެފަދަ އަޑެއް އޮތެވެ. އެ އަޑުގެ ރަމްޒު ތާނައިގައި އޮތަސް އެ އަޑު ދިވެހީންގެ ތެރޭގައި މިހާރު ޢާއްމުކޮށް ބޭނުންކުރެވެޔެކޭ އަޅުގަނޑު ދަންނަވާހިތެއް ނެތެވެ. އަޅުގަނޑަށް އެ އަޑު އިވޭލެއް މަދުކަމުންނެވެ. ވަރަށް މަދު ބޭފުޅަކަށް އެ އަޑު ބޭނުންކުރައްވަން އެނގިވަޑައިގަތަސް މި ޖީލުގެ ޒުވާނުން އެ އަޑާ ބީރައްޓެހި ކަމުންނެވެ.
އަޅުގަނޑު މި މަޒުމޫނުގައި މި ބަޔާންކުރަނީ މަޢުލޫމާތު ހޯދުމުގެ ވާހަކައާއި އެ މަޢުލޫމާތު ލިބިގަތުމުގެ ވާހަކައެއް ވެސް ނޫނެވެ. އަދި ރޭނުމާއި ސިމެންތި ޖެހުމުގެ ވާހަކައެއް ވެސް ނޫނެވެ. މިއީ ބަހުގެ ހަމަތަކުގެ ތެރެއިން މުހިއްމު ހަމައަކާ ބެހޭ ގޮތުން އަޅުގަނޑު ފާޅުކުރާ ޚިޔާލެކެވެ. މީގެ ކުރީން ވެސް ތަފާތު މައުޟޫޢުތަކަށް އަޅުގަނޑު އިންސާފުކޮށްފައިވާ ވާހަކައެކެވެ. ނަމަވެސް މިކަމަށް މުދައްރިސުންނާއި ލިޔުންތެރީންނާއި ކާތިބުންނާއި ޓައިޕިސްޓުންގެ ސަމާލުކަން އެހާ ބޮޑަށް އޮތް މައްސަލައެއް ނޫނެވެ. ހިތާމަހުއްޓެވެ!!
- ތާނަ ލިޔުމުގައި ބައެއް އަކުރުގައި ތިކިޖަހައިގެން ލިޔުންކަންއިތުރަކީ ކަމަކަށް އިތުރު ސިފައެއް ނުވަތަ ބަޔާނެއް ގެނެސްދޭ ކޮންމެ ލަފުޒެއް ނުވަތަ ލަފުޒުތަކެކެވެ. އެހެނީ ކަންއިތުރުގެ ގޮތުގައި ލަފުޒެއްގެ އިތުރުން ބަޔާންވެސް އާދެއެވެ. މިހާތަނަށް ޝާއިޢު ކުރެވިފައިވާ ޤަވާއިދު ފޮތްތަކުގައިވެސް ބަޔާންކޮށްފައި ހުންނާތީ ފެންނަނީ ކަމަކަށް އިތުރު ސިފައެއް، ނުވަތަ ބަޔާނެއް ގެނެސްދޭ ކޮންމެ ބަހަކީ ނުވަތަ ބަސްތަކަކީ ކަންއިތުރުގެ ގޮތުގައެވެ. މިގޮތަށް ކަންއިތުރު އައުމުގައި ކަމުގެ ކުރިއަށް އަދި ފަހަތަށްވެސް ކަންއިތުރު އާދެއެވެ. ވީމާ ކަންއިތުރަކީ ހިނގި، ހިނގާ، ހިނގައިފި، ހިނގާނެ ނުވަތަ ހިނގައިފާނެ ކަމަކަށް އިތުރު ސިފައެއް ގެނެސްދޭ ކޮންމެ ލަފުޒެއް ނުވަތަ ލަފުޒުތަކެއް ކަމަށް ދެންނެވިދާނެއެވެ.
މިއީ މިސާލު ބަހެކެވެ. މިސާލު ބަހޭ ކިޔަނީ ހިނގާފައި އޮތް ކަމަކަށް ނިސްބަތްވާގޮތަށް ޖަހާ މިސާލަށެވެ. މިކަން ވީގޮތް މި ދަންނަވަނީއެވެ. 
. ތަޢާރުފު
މި މަޒުމޫނުގެ މައިގަނޑުނަން ފެނިވަޑައިގަތުމުން މިއީ ދީނީ މަޒުމޫނެއްކަމަށް ހީފުޅުވެދާނެ އެވެ. މަޢާފުކުރެއްވުން އެދެމެވެ. މިއީ ހަމަ އަދަބީ މަޒުމޫނެކެވެ. ވީމާ މި ނުކުތާއަށް ސަމާލުކަންދެއްވައިގެން މި މަޒުމޫނު ވިދާޅުވެދެއްވުން އެދެމެވެ.