[ތިމާވެށި] އުފެއްދެވީ ކޮން ބޭފުޅެއް؟
ޢަބްދުލްޢަޒީޒު ޖަމާލު އަބޫބަކުރު
މިއަދަކީ ދުނިޔޭގެ ތިމާވެށީގެ ދުވަހެވެ. 1974 ވަނަ އަހަރުން ފެށިގެން ކޮންމެ އަހަރަކުވެސް ޖޫންމަހު 5 ވަނަ ދުވަސް ފާހަގަކުރަނީ [ދުނިޔޭގެ ތިމާވެށީގެ ދުވަސް]ކަމުގައެވެ. މި ދުވަސް އދ. ގެ އާންމު މަޖިލީހުން ކަނޑައެޅީ 1972 ގައި ސްވިޑްންގެ ވެރިރަށް ސްޓޮކްހޯމްގައި [އިންސާނީ ތިމާވެށީ]ގެ މައްޗަށް މަޝްވަރާކުރާން ބޭއްވި ސިންތާގެ ފުރަތަމަ ދުވަސް އެއީ އެ ދުވަސް ކަމަށް ބަލައިގެންނެވެ. މި ދުވަސް ފާހަކަކުރާން ކަނޑައެޅި ސަބަބަކީ ދުނިޔެއަށް، އަދި (އިންސާނުންގެ ފުށުން ނަމަވެސް) މުޅި ދުނިޔޭގެ ވެއްޓަށް ކުރިމަތިވެފައިވާ ނުރައްކާތަކުގެ ސަބަބުންނެވެ. އެ ކަންކަމުގެ މައްޗަށް މީހުންގެ މެދުގައި ހޭލުންތެރިކަން އުފައްދައި އެ ހޭލުންތެރިކަން ދަމަހައްޓައި ތިމާވެއްޓަށް ލިބޭ ގެއްލުން ކުޑަކުރާން ބާރު އެޅުމުގެ ގޮތުންނެވެ.
މާޒީއަކީ މުސްތަގުބަލް ބަލާލޯގަނޑޭ ބުނާތީ އަޑުއަހަމެވެ. އެ ބުނުމަށް ވިސްނުންތެރިކަމާއެކު ނަޒުރުހިންގައިލުމުން ފާހަގަވާ ވަރަށް ގިނަ ކަންތައްތަކެއް ވެސް އެބަ ހުއްޓެވެ. މާޒީން ލިބިދިން ތަޖުރިބާ އާއި ޢިބުރަތެވެ. ފެނުނު މަންޒަރުތަކާއި ތަޖުރިބާކުރި ކަންތައްތަކެވެ. މިއީ ހައްތާ ވެސް ކުރިމަގު ބިނާކުރުމަށް މާޒީ މުހިންމުވާ ސަބަބުތަކެވެ. 
ވެލާމަހަކީ ޚާއްސަކޮށް އޭރުގެ ދިވެހިންނަށް ވަރަށް ކަމުދާ މީރު މަހެކެވެ. އެކަމަކު ރާއްޖޭން ވެލާ މަދުވަމުންދާތީ ވެލާ "ފުރޮޅުން" އޮތީ އޭރު ވެސް (ޤާނޫނަކުން ނޫނަސް) ފާޑަކަށް މަނާވެފައެވެ. ވުމާއެކު ވެލާމަސް ކާންޖެހެނީ ފޮރުވައިގެންނެވެ. ވަގަށެވެ. 
ދިވެހިރާއްޖެއަކީ ގުދުރަތީ ވަރަށްރީތި މަންޒަރުތަކެއް އެކުލެވިފައިވާ ތަފާތުހިތްގައިމުކަމަކާއި ލޮލަށްފިނިކަމެއް ފޯރުކޮށްދޭ ތަނެއްކަމުގައި ދެކޭއެއްމެންމެ ގަބޫލުކުރެއެވެ. އެއްފަހަރު ބަލައިލައިގެންހިތަށް ހަމަޖެހުމެއްނުލިބި އަދިވެސް ބަލައިލަން ބޭނުންވާ ތަނެކެވެ. އަބަދާއި އަބަދު ދުނިޔޭގެ އެކިކަންކޮޅުތަކުން ފަތުރުވެރިން ޒިޔާރަތްކުރަމުންދާކަމީ މިއީތެދެއްކަމުގެ އަލިގަދަހެއްކެކެވެ.
ދުނިޔޭގެ ބޮޑެތި އަޖާބުތަކަކީ ކޮބައިތޯއޭ ދަންނަވައިލެވިއްޖެ ނަމަ، ތިބާ ވިދާޅުވަނީ ކީކޭތޯއެވެ؟ ތާޖުމަހަލްގެ ވާހަކަތޯ އެވެ؟ ޗައިނާގެ ބޮޑުފާރުގެ ވާހަކަތޯ އެވެ؟ ނުވަތަ މިޞްރުގެ އަހްރާމުތަކުގެވާހަކަތޯ އެވެ؟ 
އަހުރެންގެ އުފެދުމާގުޅޭ ތަފުޞީލުތައް ވަނީ ފަސޭހަ ރަޙުމަތެއްގައި ތިލަކުރެވޭ ވަރަށްވުރެ ފުނަށް ފުންމިން އެނގުމެއް ނުވާ ތާރީޚުގެ ބިޔަ ކަނޑަށް އޮބައިފައެވެ. މި ބިމުގެ ވާރިސުންކަމުގައިވާ އެންމެ ބުއްދިވެރި މަޚުލޫޤުންގެ ކިބައިގައި ވެސް ތުއްތުގެ އިރުގެ ހަނދާންތައް އާކުރުމުގެ ބާރު ލައްވައިފައިނުވާ އިރު އަހުރެން ފަދަ އެއްޗަކަށް މި ރޮނގުގައި ފަތިގަނޑުވެސް ފިރުކައިނުލެވޭނެ ނޫންހެއްޔެވެ؟ އާނއެކެވެ! އަހުރެންގެ އެންމެ ދުރު ހަނދާނަކީ ޢަމަލީ މައިދާނަށް ނުކުމެ ޙަރަކާތްތެރިވާން ފެށުނު ހިސާބެވެ.
ތިން ފިޔަވަޅެއް އަޅައިގެން ނުވަތަ ތިން ކަމެއް ކޮށްގެން ފަސޭހަ ކަމާއެކު އާދަޔާ ޚިލާފަށް ދާހިއްލުން ހުއްޓުވިދާނެއެވެ. ނަމަވެސް މި ލިޔުމުގައި އަލިއަޅުވާލާ ކަންތައްތަކުން ކަމެއް ކުރުމުގެ ކުރިން ދެ ސަބަބަކަށްޓަކައި ޑޮކްޓަރެއްގެ ލަފަޔާއި އިރުޝާދު ހޯދުމަކީ ކޮންމެހެންވެސް މުހިންމު ކަމެކެވެ. 
(ސިވާރން ކަލިސް ސުޒުކީ އުފަންވީ ކެނެޑާގެ ވެންކޫވާގައި 1979 ވަނަ އަހަރުގެ ނޮވެމްބަރު މަހުގެ 30 ވަނަ ދުވަހުއެވެ. އޭނާއަކީ ވަރަށް ކުޑައިރު ދުނިޔޭގެ ތިމާވެށި ޙިމާޔަތްކުރުމަށް މަސައްކަތްކުރާ ޖަމާޢަތެއް އުފައްދައިގެން މަސައްކަތް ފެށި ކުއްޖެކެވެ. މިކަމުގައި އޭނާޔާ ބައިވެރިވީ އޭނާގެ ރައްޓެހި އެއް ޢުމުރުގެ ކުޑަކުދިންކޮޅެކެވެ. ތިރީގައި މިވަނީ 1992 ވަނަ އަހަރުގެ ބްރެޒިލްގެ ރިއޯ ޑި ޖެނޭރޯގައި ބޭއްވި މަޝްހޫރު “އާރތު ސަމިޓް” ގައި ސިވާރން ދެއްކި ވާހަކައިގެ އަވަސް ތަރުޖަމާއެކެވެ. އޭރު އޭނާގެ ޢުމުރަކީ އެންމެ 13 އަހަރެވެ.)
ހިތްހަމަޖެހިގެން ދިރިއުޅުމަށްޓަކައި، ކާނާ އަކީ ކިހާ މުހިންމު އެއްޗެއްކަން އެންމެންނަށް އެނގެ އެވެ. އެކަމަކު، ކަސްރަތާ މެދު އެހާ ބޮޑު ސަމާލުކަމެއް ނުދެވެއެވެ. ގިނަ ފަހަރަށް، ކަސްރަތަކީ، ވަގުތު ބޭކާރުވުމުން ކުރާ ކަމަކަށް އޮންނަނީ ވެފަ އެވެ. ކަސްރަތުކުރަން ވަގުތު ހުސްކުރުމަކީ ކުރެވޭވަރުގެ ކަމަކަށްނުވެ އެވެ. ވަގުތު ހުސްކުރެވުމުން ވެސް، އެ ވަގުތުކޮޅުގަ ވެސް ކުރެވެން އުޅެނީ އެހެން ކަމެކެވެ. ރައްޓެއްސަކާ އެކުގައި ކޮފީއަކަށް ދިޔުމެވެ. ނުވަތަ ވަޒީފާއިން ސަލާމަތް ނުވެވުމެވެ. ނިދިއައިސްގެން ޖައްސާލެވުމެވެ.
ތިމާވެށީގެ މައްސަލަތައް އެއްދުވަހުން އަނެއްދުވަހަށް އިތުރުވަމުން އަންނަ އިރު ތިމާވެށީގެ ހޭލުންތެރިކަން މުޖުތަމަޢުގައި އިތުރު ކުރުމަށް އެކަށީގެންވާ މަސައްކަތެއް ނުކުރެވޭކަން ފާހަގަ ކުރެވެއެވެ. އަޅުގަނޑުމެންގެ މާހައުލުގައި ހިމެނޭ ޤުދުރަތީ ވަސީލަތްތަކާއި އެތަކެތީގެ މަންފާ ކޮންމެވެސް ސިފައެއްގައި އަޅުގަނޑުމެންނަށް ކުރާ ވަރަށްގިނަ ތަންތަނާއި ތަކެތި ވެ އެވެ.
މިބޮލީގެ މަތީފަރާތް ހުންނާނީ ދޮންމުށިކުލައަކާއި ފަނޑު ފަނޑު ހުދުކުލައަކުން ހުރަސްގަޅިޖަހާފައެވެ. ވަށާ ކައިރިއާއި ދަށްފަރާތް ކަޅުކުލައެއްގައެވެ. 
ކަނީރު ގަހަކީ، ވަރަށް ރީތި މަލެއް އަޅާ ގަހެކެވެ. އަޅުގަނޑުމެން ގޭގައިވެސް ބޮޑު ކަނީރުގަހެއް ހުރެއެވެ. ތަފާތު މުނާސަބާތަކަށް އެގަހުން މާހޯދުމަށްޓަކައި ދޭތެރެދޭތެރެއިން މީހުން އާދެއެވެ. އެގަހުން މާބޮޑިތައް ބިނދެގެން ގޭތެރޭގައިވެސް ބަހައްޓާ އުޅެމެވެ.
ބޮއްޔޭ ބުނުމުން އަޅުގަނޑުމެން ކޮންމެ ދިވެއްސަކަށް ވެސް އެނގެ އެވެ. ނުވަތަ އަޅުގަނޑުމެން ކޮންމެ މީހަކަށް ވެސް އެ ނަން ވަރަށް ފަރިތައޭ ހީކުރެވެ އެވެ. ނަމަވެސް ބޮލި މިބަހަކީ ވަރަށް ބޮޑު އާއިލާއަކަށް ކިޔާ އާންމުނަމެވެ. އެހެންކަމުން ވަކި ކަހަލަ ބޮއްޔެއް، ނުވަތަ ވަކި ބަވަތެއްގެ ބޮއްޔެއްގެ ނަންބުނުމުން ވަރަށް ގިނަ ފަހަރަށް އެނަމަކާމެދު އަޅުގަނޑުމެންނަށް އޮންނަނީ ގޮތެއް ނޭނގި ފަ އެވެ. ކުޑަކޮށް ހުއްޓުން އަރައިލާގޮތްވެފަ އެވެ. ޚާއްޞަކޮށް ޒުވާން ދިވެހި ޖީލަށެވެ. 
ބަވަނަ ވަމުން މިދާ ދުނިޔެއަށް ކުރިމަތިވަމުންދާ ތަފާތު ގިނަ ގުނަ އިންސާނީ މައްސަލަތަކުގެ ތެރެއިން ދުނިޔޭގެ ފެންވަރުގައި ދެކެވޭ އެއްވާހަކައަކަށް މިއަދުވެފައި މިވަނީ ދުނިޔޭގެ ތިމާވެށީގެ މައްސަލައެވެ. މިކަން މިއަދު ވެފައިވަނީ ދުނިޔޭގެ ލޯ އަމާޒުވެފައިވާ އެންމެ ނާޒުކުމައްސަލަކަމުގައެވެ. ތިމާވެށީގެ ގޮތުން ނުކުޅެދޭ ދުނިޔެއަކަށް އަޅުގަނޑުމެންގެ މިދުނިޔެ ވެދާނެކަމުގެ އިންޒާރުތައް ކަމުގެ ދިރާސާ ކުރައްވާ ބެފުޅުން ދަނީ އެކި ސިފަސިފައިގައި ނެރުއްވަމުންނެވެ. 
ގޮނޑުދޮށްތަކަށް ފަތުރުވެރީން އައުމަށް ދަޢުވަތުދޭ ގޮނޑުދޮށްތައް މަޑުމަޑުން ފެނުގެ އަޑިއަށް ދަނީއެވެ. ދުވަސްކޮޅަކުން ސުނޯގައި ސުކީކުރާ ރިޒޯޓުތައް ނެތިގެން ހިނގައިދާނެއެވެ. އެއީ ސުނޯ ނެތުމުންނެވެ. 
ގްލިރިސީޑިއާ ސެޕިއަމް އަކީ ވަރަށް ހަލުއިކަމާއި އެކު ވަރަށް ގަދަޔަށް ހެދޭ ތޮޅި އާއިލާއަށް ނިސްބަތްވާ ގަހެކެވެ. މިގަހުގެ ބޭނުން ހިފޭގޮތާއި އެކުރެވޭ ބޭނުމަކާއި ގުޅޭގޮތަށް ބަލާ ތަފާތު ނަންނަމުން އެކި ޤައުމުތަކުގައި ކިޔައި އުޅެއެވެ. ކޮކޯ ހައްދާ ޤައުމުތަކުގައި ކޮކޯގަހަށް ހިޔާދި ރައްކާތެރިކަން ދޭތީ މި ޤައުމުތަކުގައި މި ގަހަށް ކޮކޯގެ މަންމައޭވެސް ކިޔައިއުޅެއެވެ. ނަމަވެސް މި ޤައުމުތަކުގައި އާދައިގެ ދަނޑުވެރިންގެ ތެރޭގައި މި ގަސް މަަޝްހޫރުވެފައިވަނީ މިމީހުން ހައްދާ ގަސްތައް މީދަލުން ސަލާމަތްކުރުމަށް ބޭނުންކުރާ އެއްޗެއްގެ ގޮތުގައެވެ. މީދާމަރާ ގަހުގެ ނަމުންނެވެ.
ދަނޑުވެރިންނަށް ކުރިމަތިވެފައިވާ އެންމެ ބޮޑު އެއް ގޮންޖެހުމަކީ އެމީހުންގެ ދަނޑުތަކުގައި އިތުރުވަމުންދާ ފަނިފަކުސަ ނުވަތަ އިންސެކްޓްސްގެ މައްސަލައެވެ. މިހެން ދިމާވާންޖެހެނީ ފަނިފަކުސަ ނައްތާލުމަށްޓަކައި ބޭނުންކުރާ ކެމިކަލް ތަކަށް އެތަކެތި ހޭނުމުގެ ސަބަބުން އާދަޔާ ޚިލާފަށް މިފަދަ ފަނިފަކުސަ ގިނަވެގެންދާތީއެވެ. ވީމައި މަކަމަކީ އަވަސް ހައްލެއް ހޯދަންޖެހިފައިވާ ކަމެކެވެ. 
ޕުލާސްޓިކު ކޮތަޅުގެ ސަބަބުން ތިމާވެއްޓަށް ލިބޭ ގެއްލުމުގެ ވާހަކައަކީ މިހާރު ވަރަށް އާންމު ވާހަކައެވެ. މިކަން ނެގޭ ދިވެއްސަކު ހުންނާނެ ކަމަކަށް ލަފައެއް ނުކުރެވެއެވެ. ޕުލާސްޓިކް ކޮތަޅުގެ ސަބަބުން ތިމާވެއްޓަށް ލިބޭ ގެއްލުން އިޙްސާސް ކުރެވުންލެއް ބޮޑުވީމައި ބައެއް ރަށްތަކުން މިހާރު ވަނީ ޕުލާސްޓިކު ކޮތަޅު ބޭނުން ކުރުން ހުއްޓައިލުމަށް ނިންމާފައެވެ. ޕުލާސްޓިކް ކޮތަޅުގެ ބަދަލުގައި ފޮތިކޮތަޅާއި ކަރުދާހު ކޮތަޅު ބޭނުން ކުރުމަށް އެރަށްތަކުން ދަނީ ވިސްނަމުން ނެވެ. މަޤުޞަދަކީ އަޅުގަނޑުމެންގެ ނާޒުކު ތިމާވެއްޓަށް ޕުލާސްޓިކް ކޮތަޅުގެ ސަބަބުން ލިބޭ ގެއްލުން ކުޑަކުރުމެވެ. ނުވަތަ އެއްވެސް ގެއްލުމެއް ނުވުމެވެ. ސުވާލަކީ މިކުރެވޭ ބުރަ މަސަތްކަތުގެ ނަތީޖާ އެންމެ އެދެވޭ ގޮތުގައި އަޅުގަނޑުމެންނަށް ފެންނާނެބާއެވެ. އަދި ފުލާސްޓިކް ކޮތަޅު ބޭނުން ކުރުން ހުއްޓާލެވިދާނެބާއެވެ. އަޅުގަނޑަށް ލަފާކުރެވޭނީ މިއީކުރެވޭވަރުގެ ކަމެއް ނޫންކަމަށެވެ. ވަރަށް ގިނަ ސަބަބުތަކާއި ހެދިއެވެ.