ކޮރޯނާ ޖާއިހާއިން ތަނަވަސްވަމުން އަންނަ ފުރުޞަތުތައް
އިބްރާހީމް ރަޝީދު މޫސާ
ކޮރޯނާ ޖާއިހާގެ ސަބަބުން މުޅި ދުނިޔެއަށް ވަނީ ބޮޑެތި މުޞީބަތްތަކެއް ބަރުދާސްތު ކުރަން ޖެހިފައެވެ. މި ވަބާ ފެތުރިފައިވާ ޤައުމުތަކަށް ދަނީ އަސާސީ ބަދަލުތަކެއް ގެންނަމުންނެވެ. މި ވަބާގެ ވަކިތަކުން ދުނިޔޭގެ މުޅި އާބާދީއާއި ވެހީން ދަނީ ޒަޚަމުވަމުންނެވެ. މި ވަބާއިން މިންޖުވެފައިވާ އެއްވެސް ގިންތިއެއް، ފަންތިއެއް، ޤިޠާޢެއް ނުވެއެވެ. މި ވަބާގެ ބިޔަ ބާނިތަކުގެ ސަބަބުން ސުނާމީ ދަނީ އަރަމުންނެވެ. މި ވަބާގެ ޒަޚަމުތަކުން ސަލާމަތް ވެގެންވާ ނިޒާމެއް ނުވާއިރު، މި ވަބާގެ ސަބަބުން ފުރުޞަތުތަކެއް ފަހިވާ ވާހަކަ ދެއްކުމަކީ ވަރަށް ޙައިރާންކުރަނިވި ކަމަކަށް ވެދާނެއެވެ. މި ވަބާގެ އާސާރުތައް ނައްސިވިޔަސް ފަރުދީ ފެންވަރުގައްޔާއި ޖަމާޢީ ފެންވަރުގައި ފުރުޞަތުތަކެއް ވެސް ތަނަވަސްވަމުން އަންނަ ކަމަށް ދިރާސާތައް ބުނެއެވެ.
އިންސާނުންނާއި ޖަނަވާރުންނާ ތަފާތުކުރާ ސިފަތަކާއި އާދަކާދަޔާއި ނަކަލުކުރުންތަކުގެ ތެރެއިން ފާޅުކަންބޮޑު އެއް ކަމަކީ ތިމާގެކަމުގެ ގުޅުމަށް ރިޢާޔަތްކުރުމެވެ. ނުވަތަ އެގުޅުންތަކާމެދު ބަލައިލައިގެން އުޅުމެވެ. ތިމާގެ މީހުންގެ މެދުގައި އޮންނަ ހިތުގެ އެކުވެރިކަމާއި ލޯތްބާއި އަޅައިލުމެވެ. ޤަދީމީ ޒަމާނުއްސުރެ އިންސާނީ ނަސްލުތަކާއެކު އެ ކަންކަން އަންނަނީ ދެމިގެންނެވެ. އިންސާނާގެ ޢަޤީދާއަށާއި ފިކުރިއްޔާތަށް އަންނަ ތަފާތުތަކާއެކުވެސް އާއިލީ ގުޅުންތަކުގެ ހުރުމަތް ކޮންމެވެސް މިންވަރަކަށް އަންނަނީ ދެމެހެއްޓެމުންނެވެ. ޚާއްޞަކޮށް މައިންދެކެ ލޯބިވުމާއި މައިންނަށް ހުރުމަތްތެރިކޮށް ހިތުން އިންސާނުންގެ ކިބަޔަކުން ފިލައިގެނެއް ނުދެއެވެ. ޝައްކެއްނެތެވެ. މި ކަމުގައި ވެސް ބައެއްފަހަރު އިންސާނުންވަނީ އެދާ އަތަކަށް ގޮސް ބޮލާއަޅައިފައެވެ. ދީލިކަޑަވެފައެވެ. ނުވަތަ ނެގިމަޑުވެފައެވެ. ބައެއްފަހަރު މައިންގެ ހުރުމަތްތެރިކަން ބޮޑުކުރަމުންގޮސް ޝިރުކުގެ ޢަޤީދާ ގެންގުޅޭ ބައެއް ފަރާތްތަކުންވަނީ މައިންނަކީ އަޅުކަންކުރެވޭ ފަރާތްތަކުގެ ތެރެއިން ފަރާތަކަށް ހަދައިފައެވެ. އަނެއްބަޔަކުވަނީ މައިންނަކީ ބައްޕަ މަރުވަމުން ގުޅި ރުނބައާއި އެނދު އަށިފަދަ ތަކެތި ބަހާ ގޮތަށް ބަހައިލެވޭ ތަރިކަ މުދަލަކަށް ހަދައިފައެވެ.
މަށަކީ ތިޔަބައިމީހުންގެ ދުނިޔޭގައި ހިނގަމުން ދިޔަ ހުރިހާ ކަންތައްތަކެއްގެ ޗާޓު ބަދަލުކޮށްލި ވައިރަހެވެ. އަހުރެން ބައިނަލްއަޤްވާމީ އިޖްތިމާޢީ، އިޤްތިޞާދީ، ސިޔާސީ، ސަޤާފީ، ދީނީ ނިޒާމު ގަނޑުބަޑުކޮށްލީމުއެވެ. އަހުރެން އަދިވެސް މި ކުރިއަށް ދަނީ މަގޭ މޮޅުކަމާއި، ވަރުގަދަކަމާއި، ޝާނާއި ޝައުކަތުގެ މަތީގައި މުޅި ދުނޔެ ހަވަރަށް ދެމުންނެވެ. މަގޭ ލަޝްކަރުތައް އޭޝިޔާއާއި ޔޫރަޕާއި އެމެރިކާގައި ދަނީ ރަށްތައް ފަތަޙަކުރަމުންނެވެ. އަހުރެން އުފަންވީ ޞީނު ކަރައިގައެވެ. މަށަކީ ވަރަށް ވިސްނުން ތޫނު ވަރަށް ކުރިއަރައިފައިވާ ވައިރަހެކެވެ. ތިޔަބައިމީހުންގެ ކުރިއަރައިފައިވާ މުވާޞަލާތީ ވަސީލަތްތަކުގެ ސަބަބުން މަށަށް ވަރަށް ބޮޑު އެހީއެއް ލިބުނެވެ. މަށަށް މިހާރު މި ވަނީ އެތައް މަފްހޫމުތަކަކަށް ލޮޅުން އަރުވައިލެވިފިއެވެ. އިސްތިހްލާކީ އައު ނިޒާމުތަކެއް ޤާއިމު ކުރެވިފައެވެ. އައު ސަޤާފަތެއް އެކުލަވައިލެވިފައެވެ.
ޔުނިވަރސިޓީއެއްގައި ކިޔަވާ ދަރިވަރަކު، ހިންގުމާއި ވެރިކަމާ ބެހޭ ތަޤްރީރެއްދެއްވަމުން ގެންދެވި އުސްތާޛަކަަށް ދެންނެވިއެވެ. "މަސައްކަތުގައި މޮޅު މީހަކަށް ވެވޭނީ ކިހިނަކުންތޯއެވެ؟" މި ތަޤްރީރު ދެއްވާން ހުންނެވި މަޝްހޫރު ޓޮމް ޕީޓަރސް، ޖަވާބުދެއްވުމުގެ ގޮތުން "ޝައުޤުވެރިކަން" ބޯޑު ގައި ލިއުއްވައިލެއްވި އެވެ.
ތޮއްޑޫގެ ނަން އިވޭ އިރަށް، ވަރަށް ގިނަބައެއްގެ އަރުތެރޭ ފޮނިރަހަލާހެން ހީވެއެވެ. އެއީ ތޮއްޑުއޭ ހަމަ ބުނާ އިރަށް ކަރައެއް ދޯއޭ އަހާތީއެވެ. ކޮންމެޔަކަސް މި ކަމުން އެނގެނީ ތޮއްޑުއާ ކަރަޔާ ދެމެދު އޮތް ގުޅުމެވެ. އެ ގުޅުމުގެ މައްޗަށް ލިބިފައިވާ މަޝްހޫރުކަމެވެ. ނަމަވެސް މި ގުޅުމުގެ ފެށުމަކީ ކޮބައިކަމެއް، ތޮއްޑޫގައި އެންމެ ފުރަތަމަ ކަރާ ހެއްދި މީހަކީ ކާކުކަމެއް، ނުވަތަ އެ ކަރާ އިންދި އަހަރަކީ ކޮބައިކަމެއް އަދި އެނގިފައެއް ނެތެވެ. އިވިފައި ހުރި ވާހަކަތަކުން އެނގޭ ގޮތުގައި ޝަމްސުއްދީނު ރަދުންގެ ޒަމާނުގައި ވެސް ތޮއްޑޫ މީހުން ކަރާ ހިފައިގެން މާލެ ދަތުރުކޮށްފައި އެބަ ހުއްޓެވެ. އެހެނީ މަޝްހޫރު ތާރީޚު ލިޔުންތެރިޔާ އަޙްމަދު ޝަފީޤުގެ ދުނިޔޭގައި އޭނާ އަޅުގަނޑު ގާތު ވިދާޅުވި ގޮތުގައި އަޅުގަނޑުގެ މުނިކާފަ ތޮއްޑޫ ދޮންކަލޭފާނު ކަރާ ހިފައިގެން ޝަފީޤު އަރިހަށް އެ ގެޔަށް ދުރުވެއެވެ. 
މުޞަންނިފު: ޑރ. ޙައްސާނު އަބޫ ޢަރުޤޫބު
ދިވެހިރާއްޖެއަކީ އިންޑިޔާ ކަނޑުގައި ދުރުދުރުގައިވާ ރަށްތަކަކަށް ފެތުރުފައިވާ ހާރެއްގެ ބައްޓަމަށް އޮންނަ ކުޑަކުޑަ ޤައުމެކެވެ. އެއް ބަހެއް، އެއް ދީނެއް އަދި އެއް ޘަގާފަތެއް އޮންނަ އެއްބައިވަންތަ ޤައުމެކެވެ. ފަތުރުވެރިންގެ ނަޒަރުންނަމަ ދުނިޔެމަތީގައިވާ ސުވަރުގެއެވެ. ނަމަވެސް، މިރާއްޖޭގެ ތަރައްޤީއަށް ކުރިމަތިވެފައިވާ އެންމެ ބޮޑު އެއް ގޮންޖެހުމަކީ އިސްވެ ދެންނެވި ހާރެވެ. އެހާރުގެ ދިގުކަމުންނެވެ. އެހާރުގެ ތެރޭގައި މީހުން ވަޒަންވެރިވެފައިވާ ވަކިވަކިން އޮންނަ ކުދި ގިން ރަށްތަކުގެ ސަބަބުންނެވެ. މިމައްސަލަ ޙައްލުވާންއޮތީ ހަމަ އެންމެ ކަމެއް ކުރެވިގެންނެވެ. އާބާދީ އެއްފަސްކުރެވިގެންނެވެ.
ވެއިޓަރުންނާ އަދިވެސް ބެހޭނަންތަ؟؟ މަދު މީހަކަށް ފިޔަވައި އެނގިފައި ނުވެދާނެވެ. ޒަމާންވީ ވާހަކައެކެވެ. ނަމަވެސް ބަނޑޭރި ހަސަންމަނިކުފާނުގެ ދިޔޯގެ ރައިވަރުގެ ވާހަކައެއް ނޫނެވެ. އަޅުގަޑުމެން ދިވެހިންގެ ތެރެއިން ގިނަ ބަޔަކު މިވާހަކައިގެ ތެރޭގައި ޝާމިލުވާނެ ވާހަކައެކެވެ. ފޮނި، ތުއި، ކިބުރުވެރި ޒުވާން ޖިންސުއްލަތީފުންނާއި ހުރިހައި އުމުރުފުރާއެއްގެ މީހުންގެ ވާހަކައެވެ. މިއަދުގެ މުޖްތަމައުގައި ހޮޓާތަކާއި ރެސްޓޯރެންޓްތަކުންނޫނީ އެއްފަރުވެސް ކޭން ނުބެއްލެވޭ ފަރާތްތަކުގެ ވާހަކައެވެ. އަޑުއަހާނަންހެއްޔެވެ؟ އާއެކެވެ.
އާދަމް ނަޞީރު އިބްރާހީމް
ދަރިފުޅު ދެކެ ބައްޕަ ވަރަށް ލޯބި ވެއެވެ. ތިޔައީ ބައްޕަގެ ހިތްހަމަ ޖެހުމުގެ ސިއްރެވެ. ދަރިފުޅު ފެނުމުން ހިތް އުޖާލާ ވެއެވެ. ދަރިފުޅަށްޓަކައި ޤުރްބާން ވުމުގެ ވިންދު ހިތުގައި ޖަހައެވެ. ތިޔައީ ބައްޕަގެ ފޮނި އުއްމީދެވެ. ދަރިފުޅާމެދު ބައްޕަ ކުރާ އުއްމީދު ގިނަގުނައެވެ.ދަރިފުޅުގެ މަޑުމަޑު އަދި ފިނި އަތް ބައްޕަގެ މޫނުގައި ބީއްސާލުމުން ދަރިފުޅުގެ އޯގާތެރިކަން ހިތަށް ތަސައްވަރު ކުރެވެއެވެ. ދަރިފުޅުގެ ފިރުމުންތަކާއި އަޅާލުން އެންމެ ބޭނުންވާ ދުވަހު ލިބޭނެ ކަމަށް އުއްމީދު ކުރަމެވެ.
ރަސްގެފާނަކީ އާންމު ރައްޔިތުންގެ ޙާލު އަހުވާލު ވަރަށް ގާތުން ބައްލަވަމުން ގެންދަވާ ރަސްކަލެކެވެ. ހަމައެކަނި ޙާލެއްނޫނެވެ. މުޖުތަމަޢުގެ މީހުންނަށް ވަގުތުން ވަގުތަށް ދޭންޖެހޭ ތަޢުލީމާއި ހޭލުންތެރިކުރުވަންވީ ދާއިރާތަށްވެސް މިދެންނެވި ރަސްގެފާނު ތަފާތު ކަންކަމުން ބައްލަވައެވެ.
ދަރިން ބެލުމަކީ ދެމަފިރިންގެ ބޮލުގައި އެޅިފައިވާ ޒިންމާއެކެވެ. ނަމަވެސް މިއަދު ބައެއް މީހުންނަށް ވިސްނިފައިވަނީ އެއީ ހަމައެކަނި މަންމަމެންގެ ޒިންމާއެއްގެ ގޮތުގައެވެ. އެއީ އަންހެނުންކުރަންޖެހޭ ކަމެއްގެ ގޮތުގައެވެ. ދަރިންނާއެކު ވަގުތު ހޭދަކޮށް، އެކުދިން އުފާކޮށްދިނުމަކީވެސް ހަމައެކަނި
ދޮންވާ ކްރީމް ފުޅިއެއް ގަންނަން ފިހާރަޔަކަށް ދިޔަ އަންހެންކުއްޖެކެވެ. އެތާގައި ހުރި އެބާވަތުގެ ކްރީމް ގިނަކަމުން ގަންނާނެ ވައްތަރެއް އިޚްތިޔާރުކުރުމަށް އެތައް ވަގުތެއް ނެގިއެވެ. އެންމެފަހުން އޭނާ ނީންމީ "ސައިޑް އިފެކްޓްސް" އެންމެ މަދު ބާވަތެއް ގަތުމަށެވެ. އަދި ނަތީޖާއަށް ބަލައި ބަދަލުކުރަންޖެހިއްޖެނަމަ ބަދަލުކުރުމަށެވެ. ދާދި މިދާކަށްދުވަހު ދިވެހިންވެސް ވަނީ މިފަދަ " ފިހާރައަކަށް " ވަދެފައެވެ. ވެރިކަންކުރާ އެތައް ނިޒާމެއް އޮތްއިރު އެންމެ ރަނގަޅު ނިޒާމެއް ހޮވުމަށްޓަކައެވެ. ސުވާލަކީ މިނިޒާމު ހޮވިއިރު، ކްރީމްފުޅި ގަތް އަންހެން ކުއްޖާފަދައިން އަޅުގަނޑުމެން " ސައިޑް އިފެކްޓްސް ތަކަށް " ވިސްނިބާވައެވެ.
އިންޑިއާ ކަނޑުގައި މަޑު ފެހި ކުލައިގެ މުތީތަކެއް ފަދައިން ވިދަމުން ދާ ޖަޒީރާ ތަކަކީ، ދިވެހިރާއްޖޭގެ ރަށްތަކެވެ. މި ރަށްތަކުގެ ވަށައިގެން ލެވިފައި ވަނީ ހުދު ސާލެއްފަދަ ދޮންވެލިގަނޑެކެވެ. ޤައުމީ އިޤްތިސާދުގެ ބޮޑުބައެއް ހިއްސާ ކުރާ މިދޮންވެލިގަނޑަކީއެ ޖަޒީރާތަކަށް ޤުދުރަތުން ލިބިފައިވާ އެންމެ އަގުބޮޑު ހަދިޔާއެވެ. ވީމާ، ރައްކާތެރިކަމާއިއެކު މި ގޮނޑުދޮށްތައް ބެލެހެއްޓުމަކީ ދިވެހި ކޮންމެ ފަރުދެއްގެ ވާޖިބެކެވެ.
އިންޑިއާ ކަނޑުގައި މާ ފައްޗެއްހެން ގަތާލެވިފައިވާ މި ދިވެހި ރާއްޖެ އަކީ ކުޑަ ޖަޒީރާ ޤައުމެކެވެ. އެހެން ކަމުން މޫސުމަށް އަންނަ ބަދަލުތަކުގެ އަސަރު އެންމެ ބޮޑަށް ފޯރާނެ އެއް ޤައުމަކީ މި ދިވެހި ރާއްޖެ އެވެ. އެގޮތުން ރާއްޖޭގެ ނާޒުކު ތިމާވެއްޓަށް އެތަކެއް ގެއްލުންތަކެއް ލިބެއެވެ. އެހެންކަމުން ރާއްޖެ ފަދަ ޤައުމަކަށް ތިމާވެށި މުހިއްމުވަނީ ކިހިނެއްކަން ބަލާލުން މުހިއްމެވެ.
ހާލަތު މިއަދު މިވަނީ ވަރަށް ބޮޑަށް ބަދަލު ވެފައެވެ.އަމާން އޮމާން ވެށި ވަނީ ކިލަނބުވެ ނާމާންކަން އުފެދި،ހިތް ނުތަނަވަސް ކުރުވާ،ލޮލުން ލޭ ކަރުނަ އޮހޮރޭފަދަ ބިރުވެރި ތަނަކަށް ބަދަލު ވެފައެވެ.
ދިރިއުޅުމަކީ ވިދިވިދިގެންވާ ހަނގުރާމައެކެވެ. މިބޮޑު ހަނގުރާމައިގެ އެކިއެކި ކުޑަ ހަނގުރާމަތަކުގެ ކުރިމަތީގައި ބޮޑެތި ރަސްރަސްކަލުންގެ އިސްތަށިފުޅުވެސް ލެނބިދެއެވެ. ދިރިއުޅުމުގެ މިބޮޑު ހަނގުރާމައިން ނަޞްރު ލިބުމަށްޓަކައި މައިދާނަށް ނިކުންނަ ފަހުލަވާނަކީ މާލުވެރިއަކަށްވާކަށް ނުޖެހެއެވެ.
މަގޭ ލޯބިވާ މަންމާއެވެ!ތިޔައީ ނަމޫނާ މިސާލެކެވެ.މައެއްގެ ވާޖިބުތަކާއި،ޒިންމާތައް ފުރިހަމައަށް އަދާކޮށްފައިވާ ޒިންމާދާރު މައެކެވެ.ދަރިންނަށްޓަކައި މަތިވެރި ޤުރުބާންތަކެއް ވެފައިވާ މައެކެވެ.