އިޞްލާޙް ކުރާނީ ކިހިނެއް؟
އާދަމްޝަރީފް މުހައްމަދު،ރޯޒީ ށ.ފުނަދޫ
ބޮޑެތި މައްސަލަ ތަކާއި ކުދި މައްސަލަ ތަކެވެ. ފައިސާގެ މައްސަލަ ތަކާއި ޞިއްޙީ މައްސަލަ ތަކެވެ. ޢާއިލީ މައްސަލަ ތަކާއި ރަހުމަތްތެރިންގެ ފުށުން ދިމާވާ ތަފާތު މައްސަލަ ތަކެވެ. މިއީ ވަރަށް ޢާއްމުކޮށް ދިމާވާ މައްސަލަ ތަކެވެ. ގިނަފަހަރަށް "ރިހުންހުރި" މައްސަލަ ތަކެކެވެ. އެކަމަކު ވިސްނާލައިފިނަމަ ވަރަށް ފަސޭހައިން ޙައްލު ކުރެވިދާނެ ފަދަ މައްސަލަ ތަކެކެވެ. ޙައްލު ކުރަން ދަތިވަނީ ޙައްލު ކުރާނެ ގޮތުގެ "ތަޅުދަނޑި" ލިބިފައި ނެތީމަ އެވެ. ބޭނުންވަނީ
މާލޭގެ މަގުތަކަކީ މިއަދު ކާރޫ ބާރޫ ބޮޑު ތަނެކެވެ. ދުވަހަކަށްވުރެ ދުވަހެއް ދަނީ މާލޭގެ މަގުތަކުގައި ދުއްވާ އެއްޗެހި ގިނަވަމުންނެވެ. ކާރާއި ސައިކަލްތަކުންނެވެ. ޕިކަޕާއި ލޮރީފަދަ ތަކެއްޗެވެ. ބައިސްކަލެއްގައި އުޅޭ މީހަކު މިއަދު ވަރަށް މަދެވެ. އަވަހަށް ތަނަކަށްދާން ބަލާއިރު ސައިކަލެއް ނުވަތަ ކާރަކަށް ނާރާ އެތަނަކަށް މިއަދު ނުދެވެ އެވެ. ގަޑިޖެހިދާނެތީ އެވެ. ނުވަތަ ގަޑިއަކަށް ކިޔާ އެގަޑިއަށް ނުދެވިއްޖެނަމަ އިންތިޒާރުގައި ހުރި މީހާ ރުޅި އައިސްފާނެތީ އެވެ. ނަމަވެސް ގިނަ ފަހަރަށް ސައިކަލްގައި ދުއްވާފާދާ މީހާ ނުވަތަ ކާރުގައި ދުއްވާފައިދާ މީހާއަށްވުރެ
ދިވެހިންނަކީ ޒަމާނުއްސުރެ ވަރަށް ގާތް، އެއްބަނޑު އެއްބަފާ އަޚްވަންތަ ބައެއްގެ ގޮތުގައި ދިރިއުޅެމުން އައިބައެކެވެ. އެކަކަށް ލިބޭ އުފަލަކާ ހިތާމައެއްގައި އަނެކެއްގެ ބައިވެރިވުން އޮތް ބައެކެވެ. ގޭގެ ބަދިގޭ އުނދުންމަތީގައި ހުރި ބަތްތަވާގެ ފޫ ކަހާލާއަޑަށް ޖެހިގެން ހުރި ގެއިން ބަތް ހިފައިގެން އާދެ އެވެ. ރަށުގެ ތަރައްޤީއަށް ކުރާ ކޮންމެ ކަމެއްގައި ރައްޔިތުން އެކަތި ގަނޑަކަށްވެ އެކަމެއް ނިންމާލަ އެވެ. ކައިރި ރަށަކުން ބޮޑުކަމެއް ޖެހިގެން ކަމަކަށް އެދޭނަމަ އެކަމެއްގައި އެހެން
ޢިިލްމަކީ ކޮބައިތޯ އެވެ. ކުރުކޮށް ބުނަނީ ނަމަ ޢިލްމަކީ ތިމާ އުގެނޭ އުގެނުމެވެ. ނުވަތަ ތިމާ ކިޔެވި އެއްޗެކެވެ. ނަމަވެސް ހުނަރަކީ ވަކި ބާރެކެވެ. ކިޔެވިޔަސް ހުނަރު ނެތި ހިނަގައިދާނެ އެވެ. ކުރުގޮތަކަށް ބުނަނީ ނަމަ ހުނަރުވެރިކަމަކީ ފަންނުވެރިކަމެވެ. އާދެ! ކުޑަވެސް ޝައްކެތްނެތެ. މިއީ ހަމަ ހަޤީޤަތެވެ. މިހާރު ކަންތައް ވަމުން އަންނަގޮތެވެ. މީހެއް ވެއްޖެއްޔާ ކޮންމެވެސް ވަރެއްގެ ޢިލްމެއް ހުންނަންވާނެ އެވެ. އެކަމަކު ކޮންމެ މީހަކީ ފަންނުވެރި މީހަކަށް ނުވާނެ އެވެ. މިސާލަކަށް: ޑިގުރީ ހަދައިގެން ވަޒީފާއަށް ވަންނަ މީހަކާއި މައިޓުން ކޯހެއް ހަދައިން އޯލެވެލް ހަދާފައި ހުރި މީހަކާ ހުރި ތަފާތު ވަރަށް ބޮޑެވެ.
ކުންފުންޏެއްގައި މަސައްކަތްކުރާ މުވައްޒަފުން މެންދުރުގެ ކެއުން ނިންމާލުމަށްފަހު އެނބުރި އޮފީހަށް އައުމުން އެންމެންގެ ލޮލުގައިވެސް އަޅައިގަތީ އޮފީހުގެ ދޮރުމަތީގައި ބަހައްޓާފައި ހުރި ބޯޑެވެ. އެ ބޯޑުގައި ލިޔެފައި ވެއެވެ. 
މަކަރު ހެދުމަކީ، ކަމެއް ފޮރުވުމަށްޓަކައި ކުރާ ކަމެކެވެ. އެހެންކަމުން، އެކަން ބޭޒާރުކޮށްލަން، ބައެއް ފަހަރު ވަރަށް އުނދަގޫވެ އެވެ. އުފާވެރި ޚަބަރަކީ، ކޮންމެ އިހުސާސަކާ ވެސް ގުޅިފައި ހުންނަ އަލާމާތްތަކެއް ހުންނަކަމެވެ. ފުންކޮށް ވިސްނާލުމުން، އެކަންތައްތައް ދެނެގަންނަން އެހާ އުނދަގުލެއް ނުވާނެ އެވެ.
ފިތުނަޔަކީ ލޯތްބާ އެއްވެސް ގުޅުމެއް ހުރި އެއްޗެއް ނޫނެވެ. ހިތުގައި އެއްވެސް ޤަދަރެއް އެއަށް ދެވިފައި ނުވަނީ އެހެންވެގެންނެވެ. އެހެންނަމަވެސް އިންސާނުންނަށް މި އުޅެނީ އެޔާ ދުރު ނުވެވިގެންނެވެ. ކޮންމެ ފިތުނައެއްގެ ނަތީޖާޔަކަށް ވެގެން މި ދަނީ ކަރުނަ އެވެ. ޢަރަބި ބަހުގައި ފިތުނައިގެ މާނަ، ހަމަނުޖެހުމާއި ފަސާދައިގެ މާނައިގައި ވެސް ބޭނުންކުރެވެ އެވެ.
އޭނާގެ ވާހަކަ ފެށީވެސް އަސަރުން ފުރިގެންވާ، ހިތްތައް ޖޯށުން އުތުރި އަރައިގެންދާފަދަ ޅެންބައިތަކުންނެވެ. މައުޟޫއާ ވަރަށް ގުޅޭ ބައިތަކުންނެވެ. ކަނޑައެޅިފައިވާ މައުޟޫއަށް ވަރަށް ފުރިހަމައަށް އިންސާފު ކުރުމަށްފަހު އިސްޓޭޖުން ފައިބައިގެން އެދިޔައީ އަޑުއަހަން ތިބި އެންމެން ފެންކަޅި ކުރުވާފައެވެ. ހިތްތައް ރޮއްވާފައެވެ. އެހައިތަނަށް އެއްވެސް ދަރިވަރަކު ވާހަކަ ދައްކާފައި ނުވާހައި މޮޅަށް ވާހަކަދައްކާފައެވެ.
އެކުވެރިކަމާއި ރަޙުމަތްތެރިކަމަކީ އެއްމާނައެއްގައި ބޭނުންކޮށް އުޅޭ ދެ ލަފުޒެވެ. ރަޙުމަތްތެރިޔާގެ މާނައިގައިވެސް "އެކުވެރިޔާ" ބޭނުންކޮށް އުޅެއެވެ. ބަސްފޮތުގައިވެސް ހަމަ މި ދެ ލަފުޒުގެ މާނަ ބަޔާންކޮށްފައިވަނީ ވަރަށް ގުޅުވައިގެންނެވެ. އެހެންނަމަވެސް ކޮންމެ ދެ ލަފުޒެއްގައިވެސް މާނަ އެއް ގޮތޭ ހީވިޔަސް ކުޑަ ނަމަވެސް ތަފާތެއް ހުންނާނެ އެވެ. ހުރެއެވެ.
ކޮންމެދުވަހަކުވެސް ފަތިހުތެދުވެ ކޮންމެހެން ކުރަންހުންނަ ކަންތައްތައް ކޮށްލުމަށްފަހު، އޮފީހަށްދިއުމުގެ ކުރިން ކަސްރަތުކުރުމަކީ އަހަރެންގެ އާދައެކެވެ. އެކަން އާދައަކަށް ހަދަންޖެހުނީ މީގެ ހައެއްކަ އަހަރުކުރިން ޑަކުޓަރު ދިން އިންޒާރަކާ ގުޅިގެންނެވެ. މި ކަމުގެ ސަބަބުން އަހަރެންގެ ހަށިގަނޑު ލުއިވެ ކުރިން އެ ހުންނަ "ސަމައްތަރު ހެޔޮކަން''
ޒުވާންއުމުރުގައި ކުދިން ދުންފަތުގެ އިސްތިޢުމާލުކުރަނީ މަޖަލަކަށެވެ. ކޮންމެހެން ދުންފަތުގެ އަވާގައި ފަހުން ޖެހޭކަށް ނޫނެވެ. ބައެއް ފަހަރު، މައިންބަފައިން ދުންފަތުގެ އިސްތިޢުމާލު ކުރާތީ އެވެ. އަނެއްބައިފަހަރު އެކުވެރިން އެކަން ކުރާތީ އެވެ. ހިތާމަ އާއި އެކަނިވެރިކަން ކުރިމަތިވީމައި ދުންފަތުގެ އިސްތިޢުމާލުކުރުމުން އެ ކަމަށް "ލުޔެއް" ލިބޭނެކަމަށް ބުނާ އަޑު އިވޭތީ އެވެ. މިއިން ކޮންމެ ގޮތަކަށް ފެށި ނަމަވެސް، އިސާހިތަކު ދުންފަތަށް ދެވިހިފާނެ އެވެ. ކޮންޓްރޯލް ކޮށްގެން އެކަން ކުރެވޭނީ މަދު މީހަކަށެވެ.
އަޅުގަނޑުމެން ވަރަށްގިނައިން އަޑުއަހާ ނަމަވެސް އެއާމެދު ފުންކޮށް ވިސްނާލެވިފައި ނެތް އިބާރާތް ކޮޅެކެވެ. އަޅުގަނޑުމެންގެ ޢަމަލު ތަކުންވެސް އަޅުގަނޑު މި ދެންނެވި އެއްޗަކަށް ބާރު ލިބެ އެވެ. މިސާލުތައް ބައިވަރެވެ. ބުނެވި ދިޔަ އިބާރާތުގެ މާނައާ ބެހޭގޮތުން އަޅުގަނޑަށް ފެންނަ އެއްޗެއް ދަންނަވާނުލައި ލިޔުމައިގެން ކުރިޔަށް ދާކަށް އަޅުގަނޑުގެ ހިތެއް ނުރުހުނެވެ.
އަހަންނަކީ، ދުނިޔޭގެ އުމުރުން އެންމެ ދޮށީމީހާ އެވެ. ދުނިޔެއަށް ނޭވާލި ކޮންމެ މީހެއްގެ އުފަން ދުވަސް އަހަރެން ދަންނަމެވެ. އެކަމަކު އަހަރެން އުފަންވީ ކޮން ދުވަހަކު ކަމެއް، އަހަންނަކަށް ނޭނގެ އެވެ. އެނގޭ ކަމަކީ، އެހެން އެންމެންނާ ޚިލާފަށް އަހަރެން އުފަންވީ، އަހަރެންގެ މަންމައާ އެއްދުވަހެއްގައި، އެއްވަގުތެއްގައިކަމެވެ. އަދި، އަޖަލު ހަމަވެގެން މަރުވެ ނެތިދާނީ ވެސް، ދެމައިން އެކީގައި ކަމެވެ. 
އަހަރެންނަކީ ޑޮކްޓަރެކެވެ. ގައިނަކޮލޮޖިސްޓެކެވެ. ފަސޭހަ ދިވެހި ބަހުންނަމަ، އަންހެނުންގެ ޚާއްޞަ ޑަކުޓަރެކެވެ. މާބަނޑު އަންހެނުންނަށް ފަރުވާކުރުމަކީ އަހަރެން ކޮންމެދުވަހަކުހެން ކުރަންޖެހޭ މަސައްކަތެވެ. މާބަނޑު ދުވަސްވަރު އަންހެނާ އުފުލާ ބުރައާއި ދިމާވާ ދަތިތަކަށް ޑަކުޓަރީ ގޮތުން ފޯރުކޮށްދެވެން ހުންނަ އެހީތެރިކަން ފޯރުކޮށްދީ،
ވައިގެ ދަތުރުފަތުރު ކުރުމުގައި އުދުހެމުންދާ މަތިންދާ ބޯޓަކަށް ލޭޒަރ ލައިޓް އެޅުވުމަކީ ކިހާވަރެއްގެ ނުރައްކާތެރި ކަމެއްބާވައޭ މިއީ އުފެދޭ ސުވާލެކެވެ. ހަމަ ގައިމުވެސް އެނގޭ އެއްކަމަކީ މިފަދަ އިންސިޑެންޓްތައް (ޙާދިޘާއެއް ހިނގުމަށް މަގުފަހިކުރުވާ ކަންތައްތައް) މިއީ މަދުންނަމަވެސް ރާއްޖެއިންވެސް ކުރިމަތިވާ ކަންކަމެވެ. ދާދިފަހުންވެސް ކައްދޫން ފުރައިގެން ގަމާއި ދިމާ މަތިން މައްޗަށްއަރަމުންދިޔަ
ރޫޙާނީ ޢާލަމްގައި އެނގުމެއްނުވާ ޒަމާންތަކަކާއި ދުވަސްތަކެއް ގުނެމުން ދިޔަ އެވެ. އެއަށްފަހު، ފިޠުރީ ހަމަތަކާއި އުޞޫލުގެމަތިން ރަޙިމުގެ ޢާލަމުގައި ކުޑަކުޑަ ނުޤުޠާއެއްގެ ސިފަ ލިބުނެވެ. އެ ހިނދުންފެށިގެން ވަގުތުތަކާއި ދުވަސްތައް ގުނެމުން ދިޔަ އިރު ދުށީ ދުކެއް ތުރާލެއް އުފުލަން ނުޖެހޭ އުފަލާއި އަރާމުގެ ޢާލަމެކެވެ. ކޮންމެޔަކަސް، ދުނިޔެވީ ސުންނަތާއި ފިޠުރީ ހަމަތަކާއި އުޞޫލުގެ މަތިން ހިތާއި ދެކޮޅަށް ވިއަސް ވަކިވާން ޖެހުމުގެ ވަގުތުއައިސް ޖެހިއްޖެ އެވެ. ކުރިމަތިލާން ޖެހޭނެ ކަންތައްތަކެއްގެ ބޮޑު ކުޑަމިން ވެސް ނޭނގި ހިތާއި މޭ ބިރުންވިރި ފިތްކެނޑޭ ފަދަ
ތަވާޟުޢުވެރިކަމަކީ ވަރަށް މާތް ސިފައެކެވެ. ތަވާޟުޢުވެރިކަމޭ މި ދެންނެވީ ހިތްތިރިކަމާއި ބޮޑާކަމެއް ނެތުމާއި ސާދާކަމާއި މި ފަދަ މާތް ސިފަތަކަކުން އެކުލެވިފައިވާ ވަރަށް މަތިވެރި ސިފަ އަކަށެވެ. މި ސިފަޔަށް އިނގިރޭސިބަހުން ކިޔުން އެންމެ އެކަށީގެންވާ ނަމަކީ "ހިޔުމިލިޓީ" (humility) ކަމަށްވެދާނެ އެވެ.
1- ދޮންމަނިކަކީ، މެދުރާއްޖެތެރޭގެ ރަށެއްގެ މީހެކެވެ. ނަސީބު ދިމާކުރިގޮތުން ޒަމާނީ ތަޢުލީމެއް ލިބިފައިވާ މީހެއް ނޫނެވެ. ތަޢުލީމީ ގޮތުން އޭނާ އަކީ، ކިރިޔާ ލިޔަން ކިޔަން ދަންނަ މީހެކެވެ. ފައިސާގެ ގޮތުން އިރެއްގައި ވަރަށް ބޮޑު ފަގީރެކެވެ. ތިން ހަތަރު ކުދިން ލިބުނު އިރު، އެ ކުދިންނަށް ކާންބޯންދީ ހެދޭނެ ފަދަ ވެސް އޭރަކު ނެތެވެ. ބައެއް ދުވަސް ދުވަހު ނުކައި ހައިހޫނާ ތިބެން ޖެހުމީ އެ އާއިލާގެ އާދަ އެވެ. ދަރީންކޮޅުގެ ލޮލުން ފޫދިފައިވާ ކަރުނަ
އަހަރެންގެ އުމުރުން 4 އަހަރެވެ. އަހަރެންގެ މަންމަ އަހަރެންނަށް ހުރިހާކަމެއްވެސް ކޮށްދޭނެއެވެ. ނުވަތަ ކޮށްދެވޭނެއެވެ.