ޞޯދުގެ ކޮނޑުހުޅު
ޢަބްދުﷲ ނަޢީމު އިބްރާހީމް
ޞޯދަކީ އަޅުގަނޑުގެ ދިވެހި މުދައްރިސެވެ. ޞޯދު ފިޔަވައި ދިވެހިބަހުގެ އެއްވެސް ހަމައެއް، ލިޔުމުގެ އެއްވެސް އުޞޫލެއް އަޅުގަނޑަށް ކިޔައިދިން އެއްވެސް މީހަކު ނުހުންނާނެއެވެ. އެހެންވީމާ އަޅުގަނޑުގެ ދިވެހި މުދައްރިސަކީ ހަމައެކަނި ޞޯދެވެ. ޞޯދޭ މި ދަންނަވަނީ މުލީ ޢަބްދުﷲ ޞާދިޤުގެ ވާހަކައެވެ.
ޞޯދަކީ ސަމާސާ އަދަބުގައި ވަރަށް ކުރީގައި އުޅުއްވާ ބޭކަލެކެވެ. އަޅުގަނޑަށް ފާހަގަ ކުރެވުނު ގޮތުގައި އޭނާ ލިޔުއްވާ ސީރިއަސް ލިޔުންތަކުގައި ވެސް ކޮންމެވެސް ވަރަކަށް ހެއްވާ ގޮތް ހުރެއެވެ. އޭނާގެ ވާހަކައިގައިވެސް ހަމަ އެ ހެއްވާ އަސަރު ހުރެއެވެ. އެއީވެސް ޤުދުރަތުން ބައެއް މީހުންނަށް ދެއްވާ ހުނަރެކެވެ.
އާދައިގެމަތިން ނޫރީ މިއަދުވެސް ގެއަށް އައި އިރު އަންހެނުން ގެއަކު ނެތެވެ. ނޫރީ ހުރީ ބަނޑުހައިވެގެން ހާންތިވާވަރުވެފައެވެ. ބަދިގެފަރާތަށް ގޮސް ތެލިތަކުގެ ފިޔަން ހިއްލާ މުޅި ބަދިގެ އެފުށް މިފުށަށް ޖެހިއިރުވެސް ރޯފިލުވާފައި ހުރި ކާއެއްޗެއް އަތަކު ނުޖެހުނެވެ. އުނދުންމަތީ އޮވެ ރޯފިލާފައި އޮތް މެއްސެއް ކީއްކުރަން ހެއްޔެވެ؟ މަދިރިއެއްވެސް ނެތެވެ. ނޫރީ ގާތަށް އައީކީ އަމަށަކު ރުޅިއެއް ނޫނެވެ. އެކަމަކު ކުރާނީ ކީއްހޭ ހިތާ ދެފަރާތަށް ބޯ ހޫރާލުމަށް ފަހު، މޮޅިވެރި ގޮތަކަށް އިސްޖަހައިގެން ހުރެ ކޮޓަރިއާ ދިމާއަށް ހިނގައި ގަތެވެ.
އަހަރެންނަކީ ބޮނޑިބަތުގެ ވަރަށް ބޮޑު ސަޕޯޓަރެކެވެ. އަހަރެންގެ އަންހެނުން މިރެއަށް ބޮނޑިބަތް ކައްކާ ވާހަކަ ބުނީއްސުރެ އަހަރެން ހުންނަނީ ކުޅު ދިޔާވެފައެވެ. ސޮނިފައިބާ ވަރުގައެވެ. ވާނީވެސް އެހެންނެވެ. ބޮނޑިބަތްކޮޅެއް ކާލަން ނުލިބޭތާ ހާދަ ޒަމާނެއް ވެއްޖެއެވެ. މިރޭ ރަނގަޅަށް ކާލާނަމެވެ. ކެއުމަށް ތައްޔާރުވަންދެން އަހަރެން އިނީ ފާޚާނާގައެވެ. ބަނޑު ހުސްކުރާށެވެ. ގިނައިން ކެވޭނީ އޭރުންނެވެ.
ޢަބްދުﷲ ޢަފީފް / އިމޭޖް،ކ.ކާށިދޫ
މީގެ އަހަރުތަކެއް ކުރިއެވެ. ރަށްފުށުގެ ތަޢުލީމީ ޙާލަތުވަނީ ވަރަށްވެސް ދަށު ދަރަޖައެއްގައެވެ. ރަނގަޅު އިލްމުވެރިޔަކު ހުއްޓަސް ހުންނަނީ މާލޭގައެވެ. ރަށްފުށުގެ ރަށަކުން ކިރިޔާވެސް އެއްޗެއް ދަންނާނީ މުދިމެވެ. ނޫނީ މުދިމެއްގެ ދަރިއެކެވެ. އެވެސް ހެޔޮކޮށްވިއްޔާ ދީނީ ޢިލްމެކެވެ. ކަމަކާ ބުއްދިއެއް ފިކުރެއް ކުރުމަކާ ނުލައި ބޮލުގައި ތާކިހަލެއް އަތުގައި ކަޅު ކުޑައެއް އޮންނަ މީހަކު ބުނާ އެއްޗެެއް މޮޅު ކުރެއެވެ.
ދަރިއަކަށް ނަން ކިޔަން އުޅުމަކީ މިހާރަކަށް އައިސް ވަރަށް ބޮޑު ކަމަކަށް އޮންނަނީ ވެފައެވެ. ރީތި ނަމެއް ހޯދުމަކީ އެހައި ފަސޭހަ ކަމެއް ނޫނެވެ. ކިޔާނޭ ނަމަކާ ހެދި ދެމަފިރިން އަރައިރުންވާތަންވެސް އާދެއެވެ.
ނޮވެމްބަރު ތިނެކޭ ބުނީމާ ކޮން އަހަރެއްގެ ނޮވެމްބަރު ތިނެއް ކަން ނޭނގިގެން ސުވާލު ކުރާނޭ އެއްވެސް ދިވެއްސަކު ނުހުންނާނެއެވެ. ރާއްޖޭގެ އެންމެން ހަނދާން ހުންނަ ނޮވެމްބަރު މަހަކާއި ތިން ވަނަ ދުވަހެއް އޮންނަނީ 1988 ވަނަ އަހަރު އެކަންޏެވެ. އެ ދުވަހަކީ ދިވެހީންގެ ހިތުން ފިލައިގެން ނުގޮސް އެތައް ދުވަހެއް ވާންދެން ހުންނާނޭ ބިރުވެރި ދުވަހެކެވެ. އެ ދުވަސް ބިރުވެރި ދުވަހަކަށް ވީ ނަމަވެސް އެ ދުވަހު ހިނގައި ދިޔަ ހެއްވާ ކަންތައްތައްވެސް މަދެއް ނޫނެވެ.
ކުޑަ ކުދިންގެ ބަހުރުވަ އަކީ ޚާއްޞަ ބަހުރުވައެކެވެ. ކޮންމެ ކުޑަ ކުއްޖަކުވެސް ވާހަކަ ދައްކަން ފަށަނީ އޭނާގެ އަމިއްލަ ބަހުރުވައަކުންނެވެ. އެ ބަހުރުވައަކީ އެ ކުއްޖަކު ބޮޑު ވެގެން އަންނަ މާޙްވަލާއި އިވޭ އަޑުތަކެއްގެ ސަބަބުން ކުއްޖާއަށް ދަސްވާ ބަހުރުވައެއް ކަމަށް މާހިރުން ވިދާޅުވެއެވެ.
ޞޯދަކީ އަޅުގަނޑުގެ ދިވެހި މުދައްރިސެވެ. ޞޯދު ފިޔަވައި ދިވެހިބަހުގެ އެއްވެސް ހަމައެއް، ލިޔުމުގެ އެއްވެސް އުޞޫލެއް އަޅުގަނޑަށް ކިޔައިދިން އެއްވެސް މީހަކު ނުހުންނާނެއެވެ. އެހެންވީމާ އަޅުގަނޑުގެ ދިވެހި މުދައްރިސަކީ ހަމައެކަނި ޞޯދެވެ. ޞޯދޭ މި ދަންނަވަނީ މުލީ ޢަބްދުﷲ ޞާދިޤުގެ ވާހަކައެވެ.
ހުދުމާ ހޮޓަލަކީ މާލޭގެ ވަރަށް މަޝްހޫރު ހޮޓަލެކެވެ. (މި ލިޔުމުގައި ބޭނުން ކޮށްފައި މިވަނީ ހޮޓަލުގެ އަޞްލު ނަމެއް ނޫނެވެ.) އެ ހޮޓަލުގެ ގޮފިތައް މާލޭގެ ވަރަށް ގިނަ ތަންތާނގައި ހުރެއެވެ. ގިނަ ބަޔަކު ޤަބޫލު ކުރާ ގޮތުގައި އެ ހުދުމާ ހޮޓާ ޢާންމުންގެ މެދުގައި މަޤްބޫލު ވެގެން ގޮސްފައިވާ ސަބަބަކީ އެ ހޮޓަލުގެ ކާ އެއްޗެތީގެ ފެންވަރު އެއް ވަރެއްގައި ހިފެހެއްޓިފައި ހުރުމެވެ. ކާ އެއްޗެތީގެ ފެންވަރު އެއް ވަރެއްގައި ހިފެހެއްޓުމަށް ޓަކައި ޚުދު ހޮޓަލުގެ ވެރިޔާ ބަދިގެއަށް ވަންނަވައި އެއްޗެތީގެ ރަހަ ބައްލަވައި ހައްދަވާ ކަމަށް ވެއެވެ.
ކުޑަ ކުދިންގެ ބަހުރުވަ އަކީ ޚާއްޞަ ބަހުރުވައެކެވެ. ކޮންމެ ކުޑަ ކުއްޖަކުވެސް ވާހަކަ ދައްކަން ފަށަނީ އޭނާގެ އަމިއްލަ ބަހުރުވައަކުންނެވެ. އެ ބަހުރުވައަކީ އެ ކުއްޖަކު ބޮޑު ވެގެން އަންނަ މާޙަވްލާއި އިވޭ އަޑުތަކެއްގެ ސަބަބުން ކުއްޖާއަށް ދަސްވާ ބަހުރުވައެއް ކަމަށް މާހިރުން ވިދާޅުވެއެވެ.
ނޮވެމްބަރު ތިނެކޭ ބުނީމާ ކޮން އަހަރެއްގެ ނޮވެމްބަރު ތިނެއް ކަން ނޭނގިގެން ސުވާލު ކުރާނޭ އެއްވެސް ދިވެއްސަކު ނުހުންނާނެއެވެ. ރާއްޖޭގެ އެންމެން ހަނދާން ހުންނަ ނޮވެމްބަރު މަހަކާއި ތިން ވަނަ ދުވަހެއް އޮންނަނީ 1988 ވަނަ އަހަރު އެކަންޏެވެ. އެ ދުވަހަކީ ދިވެހީންގެ ހިތުން ފިލައިގެން ނުގޮސް އެތައް ދުވަހެއް ވާންދެން ހުންނާނޭ ބިރުވެރި ދުވަހެކެވެ. އެ ދުވަސް ބިރުވެރި ދުވަހަކަށް ވީ ނަމަވެސް އެ ދުވަހު ހިނގައި ދިޔަ ހެއްވާ ކަންތައްތައްވެސް މަދެއް ނޫނެވެ.
އެއީ ބިރުވެރި ދުުވަހެކެވެ. އެބިރުވެރި ދުވަހު އެބިރުވެރި ކޮޓަރީގެ ބޭރުގައި ގޮނޑިއެއްގައި އިށީނދެގެން އިންއިރު އަހަރެންގެ ދެފައި ރޯމަހެއްހެން ތެޅެމުން ދިޔައެވެ. އަހަރެންގެ މަންމަ އާއި ބައްޕަ އަހަރެންގެ ކައިރީގައި ތިބެގެން އަހަންނަށް ހިތްވަރު ދެމުން ދިޔައެވެ. އަހަރެންގެ އުމުރުފުރާގެ ކުދިންގެ ތެރެއިން ފަހަރަކު ކުއްޖެއް އެބިރުވެރި ކޮޓަރިއަށް ވަންނަމުން ދިޔައެވެ.
އިބްރާހީމް ބެޔަކީ ރަށުގެ މުސްކުޅިންގެ ތެރެއިން ފާހަގަކޮށްލެވޭ މީހެކެވެ. ކެރޭ ހީވާގި މީހެކެވެ. މުސްކުޅި އުމުރުގައިވެސް އަމިއްލަޔަށް މުސްކުޅިވެ ގޭގައި އޮތުމުގެ ބަދަލުގައި މަސައްކަތްކޮށް ހެލިފެލިވެ އުޅޭ މީހެކެވެ. އިބްރާހީމްބޭގެ އުމުރުން މިހާރު 60 އަހަރަށްވުރެ މަތިވެދާނެއެވެ. އަބަދުވެސް ފެންނާނީ ކޮންމެވެސް މަސައްކަތެއްގައި އުޅޭތަނެވެ. ރުއްއެރުމާއި ފަންގިވިނުންފަދަ އޭރު އެޒަމާނުގެ މަސައްކަތްތަކުގައި މުރާލި މީހެކެވެ. ދުވާލު މަސައްކަތް ނިންމާލުމަށްފަހު ރޭގަނޑު އަރާމުކޮށްލުމަށް
އިންޓަރނެޓްގެ ޚިދުމަތް ރާއްޖޭގައި ފެށިގެން އައި ދުވަސްވަރެވެ. އެ ދުވަސްވަރު އިންޓަރނެޓާ ބެހޭ ގޮތުން ވަރަށް ގިނަ ވާހަކަތައް ދައްކައި އުޅުނެވެ. އިންޓަރނެޓަކީ ވަރަށް ގިނަ ކަންތައްތައް ކުރެވޭ، ވަރަށް މޮޅު އެއްޗެއް ކަމުގައި ބައެއް މީހުން ވާހަކަ ދައްކަމުން ދިޔައެވެ. އޭގެ ތެރޭގައި ހިމެނުނު ބައެއް ވާހަކަ ދަންނަވައިލާނަމެވެ.
ބޭރު ބަހެއް ދަސް ކުރުމަކީ ވަކި ޢުމުރެއްގައި ކުރެވޭ ކަމެއް ކަމަށް ބުނެވެއެވެ. ކުޑަ އިރު ކިތަންމެ ގިނަ ބަހެއް ދަސްކޮށް ދިނަސް ދަސް ކުރާނެއެވެ. އެކަމަކު ޢުމުރުން ގިނަ ދުވަސްވެ، މީހާ ހަރު ވީމާ ސިކުނޑީގައި ހުންނަ ބަސް ދަސް ކުރާ ބައި ބަންދު ވަނީއެވެ. އޭގެ ފަހަކުން އެ ބަޔަކަށް އެއްވެސް އެއްޗެއް ނުވަންނާނެއެވެ. ޅަ ފުރައިގައި މި ބައިގެ ހުރިހައި ދޮރެއް ހުންނަނީ ހުޅުވިފައެވެ. އެހެންވީމާ ބަސް ދަސް ކުރަން ފަސޭހަ ވަނީއެވެ.
މަތިންދާ ބޯޓުގައި ދަތުރު ކުރުމަކީ ބައެއް މީހުން ވަރަށް ބިރު ގަންނަ ކަމެކެވެ. އެއީ މަތިންދާބޯޓު ވެއްޓިދާނެތީ ގަންނަ ބިރެއް ކަމަށް ބައެއް މީހުން ބުނެއެވެ. ކަނޑު ދަތުރު ނުވަތަ އެއްގަމު ދަތުރު ކުރުމަކީވެސް އެކްސިޑެންޓާ ކުރިމަތިލާން ޖެހޭ ކަމެކެވެ. ތާރީޚަށް ބަލާއިރު ގިނައީ އެއްގަމު އުޅަނދުފަހަރުގެ އެކްސިޑެންޓާއި ކަނޑު ދަތުރު ފަތުރުގެ އެކްސިޑެންޓެވެ. މިއީ ގިނަ މީހުން ދަންނަ ޙަޤީޤަތެކެވެ. އެކަމަކު ބޮޑަށް ބިރު ގަންނަނީ ވައިގެ ދަތުރު ފަތުރަށެވެ.
މިސްކިތުން ފައިވާން ގެއްލުމަކީ ރާއްޖޭގައި ވަރަށް ޢާންމު ކަމެކެވެ. މިއީ ހިތާމަ ކުރަން ޖެހޭ ކަމެއް ކަމުގައި ވިޔަސް ކަންތައްތައް އޮތީ މިހެންނެވެ. ފައިވާން ގެއްލުމަކީ ފަރުވާއެއް ހޯދަން ޖެހިފައި އޮތް ބައްޔެކެވެ.
ދިވެހިންގެ އާއްމު ޚަޞީލަތަކީ، އިޚްލާޞްތެރިވުމެވެ. ދުލުގެ އިތުބާރު ދެމެހެއްޓުމެވެ. ދީނަށް ފަރުވާތެރިވުމެވެ. ވެރީންނަށް ކިޔަމަންގަތުމާއި، ދައުލަތަށާއި، ސަރުކާރަށް ވަފާތެރިވުމެވެ. މި ކަންކަމަކީ، މައް ދިވެހީންގެ ދިރިއުޅުމުގެ އެންމެ ޚާއްޞަ އެއްބަ އެވެ.