ގިތެއު ގުޅި (1)
ރޭޑިޔޯ ތަމްސީލެއް
ފުރަތަމަ ބައި
ފޮނުއްވީ: އިލްޔާސް ޝުޖާޢު
ލިޔުއްވީ: އަލްއުސްތާޛުލް މަރްޙޫމް މުޙައްމަދު ޖަމީލު ދީދީ
ބީފާނު އަދި ނުތެދުވެ އެނދުގައި އޮއްވައި، ދަންޑަހިލުތައްޚާނު ފޮނުވީމާ، މޫސާ އައިސް ވަންނަތަން ދެކެފައި: ވީކާ: (ދުވެފައި ކަހަލަ ގޮތަކަށް، ފައިވާން ދަމަމުން އައިސް ބީފާނު ކައިރިއަށް ގުދުވެފައި ވައި އަޑުން ބީފާނަށް ގޮވަން ފަށައެވެ. ފުރަތަމަ އިވޭ އަޑަކީ، ވީކާ ފައިވާން ދަމަމުން އަންނަ އަޑެވެ. ދެން ގޮވާ އަޑެވެ. ފެށެނީ ވައި އަޑުން، ދެން މަޑުމަޑުން ގަދަވަމުން ގޮސް ހަމަ އަޑަށް ވުރެ ބާރަށް..........)
ޤާނޫނީ ސަރުކާރެއް އުފެދުމުގެ ކުރީގައި ވަޒީރުއްދާޚިލިއްޔާގެ ވާޖިބުތައް އަދާކުރާ މީހަކަށް ކިޔަނީ ހަނދޭގިރިންނެވެ. މިއީ އިހުގެ ލިޔުންތަކުން ފެންނަ ގޮތެވެ. އަބަދު ވެސް ހަނދޭގިރިކަން އޮންނަނީ ނަސަބާއި ހސަބުގެ ގޮތުން ވެސް ރަނގަޅު ދަރަޖައެއްގެ މީހަކަށެވެ. ވިސްނުންތެރި ތަޖުރިބާކާރު ހަރުދަނާ މީހަކަށް ވެސް މެ އެވެ. އެގޮތަކީ މުޅި ރާއްޖޭގެ އެތެރެފުށުގެ ހުރިހާކަމެއް ބެލެހެއްޓުމުގެ ވެރިޔަކީ ހަނދޭގިރިންކަމަށްވާތީ އެވެ. 
ތުންޑާބެއަކީ، އެއްޒަމާނެއްގައި މާލޭގައި އުޅުނު މީހެއްކަމަށްވެ އެވެ. މީނާ އަކީ، މަޖާ މިޒާޖެއްގެ މީހެކެވެ. މީހުންނާ ގުޅޭ، މީހުން ގަޔާވާ ޠަބީޢަތެއް ހުންނަ މީހެކެވެ. އޭނާގެ އެންމެ ބުއްދިވެރި ބަހަކަށް އޮންނަކަމަށްވަނީ، ''ބިރު ނުގަންނާށެވެ! ބިރުގަނެގެން އެއްކަމެއް ވެސް ނުވާނެ އެވެ!'' 
ފުވައްމުލަކު ފާމުދޭރިކިލެގެފާނުންގެ ކަރިއްޔަ މުޙައްމަދު ދީދީ ފެންފުށީ ގަނޑުވަރު ޢަލިދީދީ ވާހަކަ ކިޔައިދެއްވިޔޭ. ބަނބުކޭލަކީ މާއިހަކު މިރާއްޖޭގައި ހުންނަ އެއްޗެއްނޫނޭ. ބަނބުކެޔޮގަސް އިންޑިޔާއިން މިރާއްޖެއަށް ފުރަތަމަ ގެންނެވީ، ތިމަންގެ ކާފައިކަލޭގެފާނުންގެ ބަފައިކަލުންނަށަވި (ކާފަގެ ބައްޕަ) އައްސުލްޠާން މުޙައްމަދު ޣިޔާޘުއްދީން ރަދުންނެވެ. މިރެދުން ބަނބުކެޔޮގަސް ގެންނަވައިގެން އެއިގެތެރެއިން ގަހެއް މިރަށު (ޔަޢުނީ ފުވައްމުލަކު) ދޫޑިގަމު އެދުރުމަނިކުފާނަށް ފޮނުއްވައިފިއެވެ. ގަސްގެނައި މީހާ އެދުުރުމަނިކުފާނުގެ އަރިހު ދެންނެވި ބަހަކީ ރަދުން ވިދާޅުވިޔޭ. މިއީ ވަރަށް ރަނގަޅު އެއްޗެކޭ. ރަނގަޅު ކާނާއަކަށްވެސް ފުދޭނެޔޭ. 
ރޭގެ އިރާކޮޅު ވާރޭ ވަހުމަށްފަހު ފަތިސްވުމަށްޓަަކައި ދުނިޔެމަތި ތައްޔާރުވަމުން އައި އިރު ވެސް ރަށުތެރޭގައި ފިނީގެ އަސަރުވަނީ ގަދަވެފަ އެވެ. ނަމަވެސް އުމުރުން ދުވަސް ވެފައިވާ ހަރު މީހުން އާންމު ގޮތެއްގައި އަވަހަށް ރޭގަނޑުގެ ނިދިން ހޭލައި އަތިރިއަށް އެރި، ރާޅުތަކުގެ އެހީން އުނގުޅައި ސާފުކޮށްފައިވާ ދޮންވެލިން ހިމުން ވެލި މުށްވަރެއް ނަގައިގެން، ޝަހާދަތް އިނގިލީގެ އެހީއާއެކު ދަތްއުނގުޅަމުން، މިސްކިތާ ދިމާޔަށް ދިޔުމަކީ އެ ބައިމީހުންގެ އާދަ އެކެވެ. 
މި ވާހަކައިގައި ދެ ފުށް އެބަ އޮތެވެ. އެއްފުށުގައި ވަނީ، ލަދުވެތިކަމެވެ. އައިބުކަމާއި ހުތުރުކަމެވެ. އަނެއްފުށުގައިވަނީ، ތާރީޚެވެ. މާޒީއާއި ހާލެވެ. މި ކަންކަމުގެ ތެރޭން ބޭއިޚްތިޔާރުގައި އުފެދިގެން އަންނަ ހިނިއައުމެކެވެ. 
ޖުހާ ޝައިޚަކީ އުމުރުގެ އެއްދުވަސްކޮޅެއްގައި ދަރުކޮށައި އުޅުނު ފަގީރެކެވެ. އެ ދުވަސްކޮޅު ފިނިމޫސުމުގެ ދުވަހެއްގައި ވަލުތެރޭގައި އުޅެނިކޮށް ވާރޭވެހި ފިނިގަދަވެ އެކަށީގެންވާ ވަރަށް ދަރުކޮޅެއް ކޮށޭ ގޮތެއްނުވިއެވެ. ދެން ކޮށުނު ކުޑަ ދަރުކޮޅު ބޮނޑިޔަކަށް ބަދެލާ ކޮނޑަށް ހިއްލާލަމުން ކިޔާލިއެވެ. މާތްﷲ މިއަދު އަހަރެންނަށް ދެއްވި މިންވަރަށް އަހަރެން ޝުކުރުކުރަމެވެ. 
މި ދަންނަވާލަދެނީ އަޅުގަނޑަށް ދިމާވި ހަޤީޤީ ހާދިސާއެކެވެ. އޭރު އަޅުގަނޑު އުޅުނީ ލަކުޑި ވިއްކާ ފިހާރައެއްގެ ސޭޓަކަށެވެ. މިހެން އުޅެނިކޮން އެއްދުވަހަކު ދެތިން މީހަކު އަތުވެއްޖެއެވެ. އެމީހުން އައީ ދޯންޏެއް ބަންނަންވެގެން އެކަމަށް ބޭނުއްވާ ލަކުޑި ހޯދުމަށެވެ. އެކަމަށްޓަކައި އެމީހުންވަނީ ބޭނުންވާނެ ލަކުޑީގެ ލިސްޓެއް ވެސް އެކުލަވައިލައިފައެވެ. 
މާވެވަކީ ވަރަށް ރީތި ވެވެކެވެ. އެހެންނަމަވެސް 1932 މ. ގައި ޤާނޫނު އަސާސީ ފާސްވެގެން ވެޔޮތައް ނައްތާލުމަށް ފާސްވި ޤާނޫނެއްގެ ދަށުން މާވެޔޮވެސް ހަލާކުކޮށްލައިފިއެވެ. ދެން އޮންނަނީ ވަރަށް ބިޔަ ބޮޑު ފެންގަނޑެއްގެ ސިފައިގައެވެ. ރަނގަޅު މީހުން ކިޔާގޮތުގައި މާވެވަކީ ކޮންމެ ބިތެއްގައި ތިރީސް ހަމުށް ހުންނަ ބޮޑު ބިޔަ ވެވެކެވެ. އެދުވަސްވަރު މައްޗަންގޮޅި އަވަށު ވެރިއެއްކަމުގައި ހުންނެވީ އެސްޖެހި ގަނޑުވަރު އައްނަބީލު ޅަސީދީއެވެ. އެއްދުވަހަކު މީހަކު އަވަށުވެރި ގެއަށް އައިސް ދެންނެވިއެވެ. މާވެވަށް ބޮޑު ގެރިއެއް ވެއްޓިއްޖެއެވެ. އެކަމަކު އެއީ މުޅިން ވީ ގޮތެއްނޫނެވެ. ބޮޑު ގެރިއެއް ހިނގަމުން ހިނގަމުންގޮސް އެފެންގަނޑުން ފެންބޮމުން އެރެމުން ގޮސް ފައިތައް ކިސަޑުގައި ހަރުލީއެވެ. ގެރީގެ ބަނޑު ފެންގަޑުގައި ޖެހިފައި އޭގެ އިތުރަށް ނުގެނބި ހައްޔަރުވީއެވެ.
މާލޭގެ ބޮޑު މަގެއްގައި ހުންނަ މަޝްހޫރު ގެއެކެވެ. އެގޭގައި ދިރި އުޅެނީ، އެގޭ "މަންމަ" އެކަންޏެވެ. އެއީ މިހާރުނަމަ އިސް ރަށްވެއްސެއްގެ ޢުމުރަށް ގޮސްފައިވާ މީހެކެވެ. ގޭގެ ގޯތިތެރެ އޮންނަނީ އެކިކަހަލަ ގަސްގަހާގެހިން " ޖަންގަލި " ހެދިފައެވެ. އޭތެރޭގައި ވަރަށްބޮޑު އަނބުގަހެއްވެސް ހުރެއެވެ. 
އަލަށް އެއްޗެއް ތަޢާރަފުވާ ކޮންމެ ފަހަރަކީ އާ ކަންތައްތައް އަބަދުވެސް ހިނގާފަހަރު ތަކެކެވެ. މިގޮތުން އެކި ފަހަރު ހިނގަނީ އެކި ގޮތަށެވެ. ބަޔެއް ފަހަރު އެއީ ހެއްވާ މަޖާ ކަންތަކަށް ވެފައި އެބަހުއްޓެވެ. އަނެއް ބައި ފަހަރު އެއީ ނުހަނު ހިތާމަވެރި ހާދިސާތަކަށްވެސް ވެފައި އެބަހުއްޓެވެ. މިސާލަކަށް ކަރަންޓު އިސްތިރި ގެނައިތާ ކައިރީ އޭގެ ދަށްފުށް ރީތިވެފައި އޮމާންވީމާ އަތުން ބަލާލާ ހިތްވެގެން، އިސްތިރި ނުހަނު ދޮންބޮޑު ވެފައި ހުއްޓައި އަތްކާތާލެވިގެން އަތް ފިހިފައިވެސް އެބަހުއްޓެވެ. އެކަމަކު މިފަހަރު އެހެން ވާހަކައެކެވެ.
މާލޭގައި ޢަބްދުލް މަޖީދު ރަންނަބަޑޭރި ކިލެގެފާނު ވެރިކަން ކުރެއްވި ދުވަސްވަރަކީ ސަބަބުތަކެއް ހުރެގެން ޢާންމު އާދައިގެ މީހުންނަށް ވެސް ޖާސޫސީ ނަޒަރަކުން ބައްލަވަމުން ގެންދެވި ދުވަސްވަރެކެވެ. މިކަން އާދައިގެ މީހުންނަށްވެސް ވިސްނޭމެއެވެ. ޢަބްދުލް މަޖީދު ރަންނަބަޑޭރި ކިލެގެފާނު އަރިހުގައި ދެތިން މީހަކުތިބެގެން ފަތިސް ނަމާދަށާއި ޢަޞްރު ނަމާދަށް އެކިފަހަރު އެކިމިސްކިތަށް ވަޑައިގަންނަވާކަމަށް ބުނެވެއެވެ. ނަމާދުން ނިމިވަޑައިގެން ފައިބައިވަޑައިގެން އަރިހުގައި ތިބޭބަޔަކާއެކު މަގުމަތީ ނުވަތަ މިސްކިތު ގޯތިތެރޭގައި މަޑުކޮއްލައްވައިގެން ވާހަކަދައްކަވަން ތިއްބަވައެވެ. މިސްކިތުން ފައިބާމީހުން ނުވަތަ މަގުމަތިން ހިނގާމީހުންވެސް ބައެއްފަހަރަށް ކައިރިކޮށްލުމުން އެ މީހުންނާއިވެސް ވާހަކަފުޅު ދައްކަވާކަމުގައިވިއެވެ. ހިނގާމީހުންނަށް ނުވަތަ ޅަފުރައިގެކުދިންނަށް ގޮވާލައްވާ ގެންނަވައި ކޮންމެވެސްއެއްޗެއް ވިދާޅުވާކަމުގައިވެއެވެ.
އައްސުލްޠާނު މުޙަންމަދު ޢިމާދުއްދީން މުސްކުޅި ބަންޑާރައިންގެ ޒަމާނުގައި އުތުރު ރަށަކުން އަންނަ މުސްކުޅި ބޭބެޔަކު ރަދުންގެ ފައިވާންފުޅު ދެކޭން ގަނޑުވަރަށް އައިސް އުޅެތެވެ. މި ބޭބެގެ ޒާތަކީ، މަލާފަތަކަށް ދެތިން އުޅާލި ލައިގެން ރޯނުގަނޑަކުން ދަމާ ބަނދެގެން ވެސް ރަދުން އަރިހަށް އަތުވެ ދެ އެވެ. 
ހަވައްޑޭ ތުއްތީދީއަކީ، ވަރަށް ހިތްވަރުގަދަ ވިސްނުންތެރިއެކެވެ. ތުއްތު އަލިދީދީގެ ސީދީގެ އުމުރުން އަށާރަވަރަކަށް އަހަރުގައި އޭނާގެ ބޮޑު ޅިޔަންބޭބެ އަދި ބޮޑުވަޒީރު އަރިހުގައި ލަންކާޔަށް އިނގިރޭސި ކިޔަވަން ފޮނުވާތޯ ބައްދަލުކޮށްފައި ދަންނަވައިފި އެވެ. ވިދާޅުވީ ބޭބެގެ ކުދިން އިނގިރޭސި ކިޔެވިޔަކަސް، އެންމެންނަކަށް އިނގިރޭސިއެއް ނުކިޔެވޭނެ އެވެ. މި ބަހުން ލިބިވަޑައިގަތް ހިތްވަރުގައި އޮޑިކަނޑައިގެން ހުރަޔަށް އަރުވާލާފައި ހުންނެވި އެއްގަމުގޭ ތުއްތު ޢަލި ދީދީ ނަންގަވައިގެން ލަންއަށް ލަންކާއަށް ކުރެއްވި ހިތްވަރުގަދަ ދަތުރުގައި މާލިމީއަކީ ހަވައްޑޭ ތުއްތުދީދީ އެވެ. އެނގުނީ ހަވައްޑޭ ތުއްތު ދީދީއަކީ، ވަރަށް ކެރޭ ބިރުކުޑަ ބޭފުޅެއްކަމެވެ. 
އާންމުކޮށް އަޅުގަނޑުމެންނަށް ވަގުން ފެންނަނީ ވަރަށް ދަށުދަރަޖައިގެ ނުބައި ބައެއްގެ ގޮތުގައެވެ. އަދި މުޖުމަތަމަޢުގައި ގަދަރުނުކުރެވޭ ވިޔާނުދާ ބަައެއްގެ ގޮތުގައެވެ. ނަމަވެސް ބައެއް ޙާލަތްތަކުގައި ބޮޑެތި ވަގުން ބޮޑެތި ވަލީވެރިންނަށް ވެސް ވެފައި ހުންނަނީއަކީ މަދެއްކޮށެއްނޫނެވެ. މޫސާގެފާނުގެ ޒަމާނުގައި މިޞްރުގައި ރަސްކަން ކުރި ކަލެއްގެ ދަރަޖަ ދެވުނު ފިރުއަޢުނަކީވެސް އެ ބާރު ލިބުމާއި ހަމައަށް މިޞްރުގެ ޤަބުރުސްތާނުތަކުން ވައްކަން ކޮށްގެން އުޅުނު މީހެއް ކަމަށް ޢިލްމުވެރީން ބަޔާން ކުރައްވާފައި ވެއެވެ. ނަމަވެސް އަޅުގަނޑުގެ މިލިޔުމުގައި ގެނެސްދޭން މިއުޅެނީ މި ދިވެހިރާއްޖޭގައި މާތްކޮށް ހިތުނު "މާތްވަގެއް"ގެ ވާހަކައެވެ. ކުރިޔަށް ވަޑައި ގަންނަވާށެވެ. 
އަަލަށްއެއްޗެއް ލިބޭ ކޮންމެފަހަރަކީ އާކަމެއް ކޮށްލާހިތްވާ ނުވަތަ އައުކަމެއް ކުރެވިފައި އޮންނަ ފަހަރެކެވެ. މިގޮތުން ދިމާވާ ހާދިސާތަކަކީ ބިރުވެރި ހެއްވާ ހިތާމަވެރި ހާދިސާއަށްވެސް ވެފައި ހުންނަނީއަކީ މަދެއްކޮށެއްނޫނެވެ. މިގޮތުން ދިވެހިރާއްޖޭގައި މިކަހަލަ ކިތަންމެ ހާދިސާއެއް ހިނގާފައި ހުންނާނެކަމީ ހަމަ ޔަގީންކަމެކެވެ. އެގޮތުން އަޅުގަނޑު ހުށައަޅާލަނި އެއިގެތެރޭން އެއް ހާދިސާއެވެ. ކުރިއަށް އަންނާން ކިތަންމެ ހާދިސާއެއް ހުރިކަން ހަނދުމަފުޅު ބަހައްޓަވަން ވާނެއެވެ.
އަޅުގަނޑާ އަޅުގަނޑުގެ އެކުވެރި ފާރޫޤް ޙަސަނާ ތިބީ ކޮންމެވެސް ހޮޓަލަކަށް ސައިބޯން ގޮހެވެ. ދެމީ ހުން މިގޮތަށް ދިމާވާ ފަހަރުފަހަރު އަޅުގަނޑުމެން ކަންތައް ކޮށް އުޅޭ ގޮތާއެއްގޮތަށް ގެދޮރާ އާއިލާއާއި ދުނިޔެއާ އަޅުގަނޑުމެންގެ ވެއްޓާ ބެހޭގޮތުން ދައްކައި އުޅޭ ވާހަކަތަކުގައި އަޅުގަނޑުމެން ތިބީ މަޝްޣޫލު ވެގެންނެވެ. ދެމީހުން މިހޮޓާ ޚިޔާރުކުރީ ތަންކޮޅެއް މިނިވަންކޮށް ދައްކާލަން ޖެހޭކަހަލަ ވާހަކަތަކެއް ހުރެގެންނެވެ.