ލާމަސީލު އުސްތާޛު
ކައުޘަރު އަޙްމަދު ލަޠީފް
އާދަމް ޒާހިރު 2017 ވަނަ އަހަރު ޖަމާޢަތުގެ ޚަބަރުގައި ލިޔުއްވާފައިވާ ގޮތުގައި މުދައްރިސުންންގެ ވާޖިބާއި މަސައްކަތަކީ އަގުނުކުރެވޭ ގައުމީ މަސައްކަތެކެވެ. މުދައްރިސުންނަކީ ގައުމެއްގެ ދިރުމާއި އެގައުމުގެ ދަރިން ހެދި ފޯދުމުގެ މޭސްތިރިންނެވެ. ކިހާބޮޑު ތެދުފުޅެއް ތޯއެވެ. ތަޢުލީމީ ދާއިރާ ނުވަތަ އުނގަންނައިދިނުމާއި ތަރުބިއްޔަތު ކުރުމުގެ ދާއިރާގައި މަސައްކަތްކުރުމަކީ ހަމަ ހަގީގަތުގައި ވެސް ބުރަ ޒިންމާދާރު އަބުރުވެރި ކަމެކެވެ. ސަބަބުތައް ގިނަގުނައެވެ. އަޅުގަނޑަށް ވެސް އުނގަންނައިދިނުމުގައި ގާތްގަނޑަކަށް ހައެއްކަ އަހަރު ހޭދަކުރުމުގެ ފުރުސަތު ލިބިފައިވެއެވެ. އެހެން ނަމަވެސް ދަންނަވަންތޯއެވެ. މިދާއިރާގައި މަސައްކަތްކުރާ ކޮންމެ މީހަކީ އަދި ކާމިޔާބު މީހަކަށް ނުވެދާނެއެވެ. ކޮންމެ ކަމެއްގެ ވެސް ކާމިޔާބު ފެށޭ ހިސާބު ކަމަށް އަޅުގަނޑު ގަބޫލުކުރާ ހިސާބަކީ، ކުރަން އުޅޭ ކަމަކާމެދު ހިތުގައި ވަރުގަދަ ލޯތްބެއް އުފެދޭ ހިސާބެވެ. ދައްކާން މިއުޅޭ ވާހަކައަކީ އަޅުގަނޑަށް އުނގަންނަވައިދެއްވި އަޅުގަނޑުގެ ލާމަސީލު އުސްތާޛެއްގެ ވާހަކައެވެ.
ކައުޘަރު އަޙްމަދު ލަޠީފް
އެއްޗަކަށް ރަނގަޅު ގޮތާއި ފައިދާވާނޭ ގޮތާއި ހަލާކުނުވެ ގިނަ ދުވަހު އެއެއްޗެއް ދެމިހުންނާނޭ ގޮތް އެނގޭނީ އެ އެއްޗެއް އުފެއްދި ކުންފުންޏަކަށް ކަމީ އަޅުގަނޑުމެން އެންމެން ވެސް ގަބޫލުކުރާ ހަގީގަތެކެވެ. ކޮންމެ އުފެއްދުމަކާ އެކު އެއެއްޗެއް ގެންގުޅެ ޢަމަލުކުރާނޭ ގޮތުގެ އަތްމަތީ ފޮތެއް (މެނުއަލެއް) އޮންނަނީ އެހެންވެގެންނެވެ. ޓީވީއަކަސް، ދޮންނަ މެސެނަކަސް، ސައިކަލަކަސް އަތު ފޯނަކަސް މި ކަން އޮންނަނީ މިހެންނެވެ. އަތްމަތީފޮތުގައި ދީފައި ހުންނަ އިރުޝާދާ ޚިލާފަށް ޢަމަލުކޮށްފި ނަމަ، އެއެއްޗަކަށް ލިބޭނީ ގެއްލުމެވެ. ވަރަށް އަވަހަށް ކަންފަތިވެ ހަލާކުވެދާނެއެވެ.
ދުނިޔޭގެ ވަރަށް މަޝްހޫރު ކޮލެޖެއްގައި ވަރަށް ގިނަ ދަރިވަރުން ކިޔަވަމުން ގެންދެއެވެ. ތަފާތު އެކި ދަރަޖަދަރަޖައިގެ ކުދިންނެވެ. ދުނިޔޭގެ އެކިއެކި ގައުމުތަކުން އައިސް އުޅޭ ކުދިންތަކެވެ. މުއްސަނދިކަމުގެ އަހުލުވެރިންނާއި ފަޤީރުކަމުގެ އަހުލުވެރިންނެވެ. މިހެންވުން އެކި ކުދިންގެ އެދުންތަށް ނިޔާކުރާގޮތުން، އެކި ކުދިންގެ އަޚުލާޤާއި ސުލޫކު ވެސް ތަފާތެވެ. މި ހުރިހާ ކުދިންގެ ތެރެއިން ވެސް ފާހަގަކޮށްލެވޭ ކުއްޖަކު އުޅެއެވެ. 
ފުރާވަރަކީ ކުޑަކުއްޖެއްގެ އުމުރުފުރާއިން ނެއްޓި ބޮޑު މީހެއްގެ އުމުރުފުރާއަށް ބަދަލުވަމުންދާ ދުވަސްވަރެވެ. އާދެ! 10 އަހަރާއި 19އަހަރާއި ދެމެދުގެ ދުވަސްވަރެވެ. މި އުމުރުފުރާ އަކީ ބޮޑުވަމުން އަންނަ ދަރިފުޅުގެ ހަޔާތަށް ބޮޑެތި ބަދަލުތަކެއް އަންނަމުންދާ ދުވަސްވަރެކެވެ. މި އުމުރުފުރާ ކަޑައްތު ކުރާއިރު ކޮންމެ ކުއްޖެއްގެ ވެސް ޖިސްމާއި ނަފްސަށް އަންނަ ބަދަލުތަކާ ގުޅިގެން ކުއްޖާގެ ވިސްނުމާއި އިހްސާސްތަކަށް ބޮޑެތި ބަދަލުތަކެއް ގެނުވައެވެ.
ކުޑަކުދިން، ޚާއްޞަކޮށް ޢުމުރުން 1 އަހަރާ 4 އަހަރާ ދެމެދުގެ ކުދިންނަށް އެ ކުދިންގެ ހިތުގައި އުފެދޭ އިޙުޞާސްތަކާއި ޝުޢޫރުތައް ފާޅުކުރުމުގައި ދަތިތަކަކާއި ކުރިމަތިލާން ޖެހެއެވެ. އޭގެ ސަބަބުން ރުއިމާއި، ތަކެތި އުކުމާއި، އެހެން ކުދިންނާ ތޮޅުންފަދަ ކަންތައްތައް އިސްކުރެއެވެ. ތުއްތު ކުދިން އެހެން ކުދިންނާ ތޮޅޭނަމަ އެކަން ހުއްޓުވުމަށްޓަކައި ކެތްތެރިކަން ވަރަށްބޮޑަށް ބޭނުންވެއެވެ. ތޮޅުމަކީ ޤަބޫލުކުރެވޭ ކަމެއް ނޫންކަމާއި އެހެން ކުދިންނާ ނުތޮޅެ ދަރިފުޅުގެ ޝުޢޫރުތައް ފާޅުކުރަން ދަސްކޮށްދޭން ޖެހެއެވެ.
ޢީދު ދުވަހާ ދިމާކޮށް ތިޔަ ކުދިންގެ ތެރެއިން ކޮންމެ ކުއްޖެއްގެ ގޭގައި ވެސް ކުކުޅުން ކޮންމެވެސް އެއްޗެއް ހަދާނެއެވެ. މިހާރަކަށް އައިސް، އައިސް ކުކުޅު ކައްކަމުން އަންނަ ނަމަވެސް ކުރިން ކައްކައި އުޅެނީ ދިވެހި ކުކުޅެވެ. ޢީދު ނަމާދުން ފައިބައިގެން ޢީދު ޞަލަވާތް ކިޔަވައި ސައިބޮއި ނިންމުމަށްފަހު ދެން ކުރަންފަށާ ކަމަކީ ކުކުޅު ހިފުމެވެ. މި ޒަމާނަށް އައިއިރު ގިނަ ކުދިންނަށް ދިވެހި ކުކުޅެއް ފެނުމުގެ ނަސީބު ލިބޭނީ ވެސް ވަރަށް މަދުންކަމަށް ބުނުން ދޮގަކަށް ނުވާނެއެވެ.
މަޒުމޫނަކީ ކޮބައިތޯއެވެ؟ މަޒުމޫނުގެ މާނައަކީ ކޮބައިތޯއެވެ؟ "މަޒުމޫނު" މި ލަފުޒުގެ މާނައަކީ "މައިގަނޑުނަމެއްގެ މައްޗަށް ލިޔެފައިވާ ބަޔާން" ކަމަށް ދިވެހިބަސްފޮތް (2006) ބަޔާން ކުރެއެވެ. ގިނަ ލިޔުންތެރިން އެއްބަސްވާ ގޮތުގައި މަޒުމޫނަކީ ވަކި މައިގަނޑުނަމެއްގެ މައްޗަށް ބިނާކޮށްގެން އެއްކުރެވިފައިވާ ނުވަތަ އެއްކުރާ ޕެރެގްރާފުތަކެކެވެ. ޕެރެގުރާފަކީ ވަކި މައިގަނޑުނަމެއްގެ މައްޗަށް ލިޔާ، (2 އަށްވުރެ) ގިނަ ޖުމުލަތަކެވެ. ޖުމުލައަކީ މާނައެއް ދޭހަވާގޮތަށް އަތުރައިލެވިފައިވާ ލަފުޒުތަކެކެވެ. އެހެންވީމާ ރަނގަޅު މަޒުމޫނަކީ ރީތި ފެށުމާއި އަޮއްޓަރު ހުރި ބަދަހި މައިގަނޑަކާާއި ޚުލާޞާކޮށްދެނިވި ނިންމުމެއް ގެނެސްފައިވާގޮތަށް
އަރަބި ބަހުގެ އަޞްލުން އައިސް ދިވެހިބަހަށް ވަދެ ދިވެހިވެފައިވާ ދެ ލަފުޒެވެ. "މުއާޞަލާތު" ކުރުމެވެ. "މުޢާމަލާތު" ކުރުމެވެ. މިހާރު ދިވެހި ދެ ލަފުޒެވެ. ދިވެހިބަހުގެ ރަދީފުގައި ހިމެނޭ ދިވެހި ދެ ލަފުޒެވެ. އެހެންކަމުން އެ ލަފުޒު ދިވެހި ބަހަށް އައި ގޮތަކާއި އައި ތަނެއް ބެލުމަކީ އަޅުގަނޑުގެ މިއަދުގެ މައުޟޫއެއް ނޫނެވެ. އަޅުގަނޑު މިއަދު ބަލައިލާނީ މި ދެ ލަފުޒުގެ މާނައާއި ދިވެހިބަހުގައި މި ދެލަފުޒު ބޭނުންކުރާ ގޮތުގެ މައްޗަށެވެ.
ބުނާތީ އަޑުއިވެއެވެ. "ކިޔަވާކުދިންނަކީ ޤައުމުގެ މުސްތަޤްބަލެވެ. މާދަމާ ޤައުމު ހިންގަން ތިބި ލީޑަރުންނެވެ. ޤައުމަށްޓަކައި ފިދާވާންތިބި މުވާޠިނުންނެވެ." ނަމަވެސް ޙާލަތު ދައްކަމުންދާ މަންޒަރުތަކުން ހިތަށް ކުރަނީ ފުން އަސަރުތަކެކެވެ. ވެރިވެގެން ދަނީ ބަޔާންކުރަން ދަތި މޮޅިވެރިކަމެކެވެ. މިއަދުގެ މުޖުތަމަޢުން އިސްވެ މި ދެންނެވި މަތިވެރި މަޤާމުތައް ފުރާދެވިދާނެ ކުދިންތަކެއް ނުފެންނާތީ އެވެ. ޤައުމުގެ ޙައްޤުގައި ފިދާވާން ކެރިދާނެ ކުދިބަޔަކު އުޅޭކަމަށް ޤަބޫލުނުކުރެވޭތީ އެވެ. ޤައުމުގެ ދުވެލި ސީދާ މަގުގައި ކުރިއަށް ގެންދާނެ ޒުވާނުންތަކެއް މާދަމާ ފެނިދާނެކަމަށް ހީނުވާތީ އެވެ. ސަބަބުތައް ނިކަން ގިނަވެފައި ސާފެވެ. 
މިއަދު ރާއްޖޭގެ ހަތަރު ބިތަށް ނަޒަރު ހިންގައިލިޔަސް ފެންނަމުންދަނީ އަޚުލާޤީ އެކި ފެންވަރުގެ މައްސަލަތައް ފުނިޖެހެމުންދާ ތަނެވެ. ޚާއްޞަކޮށް މި ފަދަ މައްސަލަތައް ކުޑަކުދިންގެ މެދުގައި ބޮޑުވަމުން އަންނަކަން ފާހަގަކުރެވެއެވެ. ކުޑަކުދިންގެ މެދުގައި މިފަދަ އަޚުލާޤީ، އިޖްތިމާއީ މައްސަލަތައް އަށަގަންނަމުން ދާނަމަ، މާދަމާގެ ޒުވާނުންގެ ގޮތުގައި ޤައުމުގެ ޒިންމާތައް ކޮނޑުގައި އަޅަން އޮތް ޖީލުގެ ޙާލަތާމެދު ކޮންމެހެން ވިސްނައިލާން ޖެހެއެވެ. ފިކުރު ކުރާންޖެހެއެވެ. އެހެންނަމަވެސް ހިތާމަޔަކީ މި ކަންތައްތަކަށް ވިސްނައި ފިކުރުކޮށް ނަޒަރުހިންގައިލުމުން ފެންނަނީ ޤައުމުގެ ޙާލަތު މި ދަނީ
ވާހަކަދެއްކުމަކީ އިޖްތިމާއީ ކަމަކަށްވާތީ ވާހަކަދެއްކުމަކުން ދެމީހެއްގެ ދެމެދުގައި ނުވަތަ ބައެއްގެ މެދުގައި މުވާޞަލާތުކުރެވޭނީ ވަކި ހަމަތަކާއި އުޞޫލުތަކެއްގައި ހިފަހައްޓައިގެންނެވެ. އެހެންނޫނީ އެ ދައްކާ ވާހަކައަކުން، ނުކުތުމަށް އުއްމީދުކުރާ ނަތީޖާ ނުފެނި ހިނގައިދާނެ އެވެ. އަދި ބޭނުން ނުވާ އެހެން ނަތީޖާއެއް ނުކުތުމަކީ ވެސް އެކަށީގެންވާކަމެކެއެވެ. މަޝްހޫރު ބަސްވާރު އެޑްވެޑް ފިނެގެން (1999) ބަޔާންކުރައްވާ ގޮތުގައި ވާހަކަދެއްކުމުގައި، ވާހަކަދައްކާ ފަރާތާއި ވާހަކަދެކެވޭ ފަރާތުން ހިފަހައްޓަންޖެހޭ ހަމަތަކަކާއި އުޞޫލުތަކެއްވެއެވެ. އަދި މި ހަމަތަކަށް ކިޔަނީ "އެއްބާރުލުމުގެ އުޞޫލުތައް" ކަމަށް ވެސް އޭނާ ވިދާޅުވެއެވެ.
ތަޢުލީމީ ނިޒާމު ބައްޓަން ކުރެވިފައިވާ ކޮންމެތަނެއްގެ އެންމެ މުހިއްމު އެއް ވާޖިބަކަށްވާންޖެހޭނީ އެތަނެއްގައި ކިޔަވާކުދިންގެ ކިބައިގައި ރަނގަޅު ތަރުބިއްޔަތެއް އަށަގެންނެވުމެވެ. އަދި މިއީ އެބަޔެއްގެ އެންމެ މުހިއްމު މަޤްޞަދަކަށް ވެސް ވާންޖެހޭނެކަމެކެވެ. އެ ބަޔެއްގެ މާޙައުލުގެ ތެރެއިން ތަރުބިއްޔަތުވެގެން ނިކުންނަ ކޮންމެ ދަރިވަރަކީ މުޖުތަމަޢުގެ ތެރޭގައި ހިނގާ ނުބައި އޮއިވަރުން ސަލާމަތްވުމުގެ މަގު ތަނަވަސްވެ ސިކުޑިއާއި ލޯ ހުޅުވިފައިވާ ހަރުދަނާ ކުދިބަޔަކުކަމުގައި ވާންޖެހޭނެ އެވެ.
- ފެށުން
އަޅުގަނޑުމެންގެ ސިކުނޑިއަކީ ކޮންޕިޔުޓަރުގެ ހާޑްޑިސްކިޓް ފަދަ އެއްޗެކެވެ. ހުސްކޮށް އޮންނަ އެތައް ބިލިޔަން ނުވަތަ ޓްރިލިޔަން ގިގަބައިޓެއްގެ ހާޑެކެވެ. (ޙަޤީޤަތުގައި ކޮމްޕިޔުޓަރ ހާޑް އުފައްދައިފައިވަނީ ސިކުނޑީގެ މިސާލުން ޚިޔާލު ލިބިގެންނެވެ.) ކޮންމެއަކަސް ކަޮންޕިޔުޓަރަށް "މަޢުލޫމާތު އަޅާ" ފަދައިން އިންސާނާގެ ސިކުނޑިއަށް މަޢުލޫމާތު "އަޅަނީ" އެވެ. އޭނާގެ މާޙައުލުން ލިބޭ މަޢުލޫމާތެވެ. އިވޭ އަޑުތަކުންނެވެ. ފެންނަ ފެނުންތަކުންނެވެ. ކުރެވޭ ތަޖުރިބާތަކުންނެވެ. 
"ބަހަކީ އޭގެ ޠަބީޢަތުގައި ވެސް ވަރަށް އޮޅުން ބޮޅުން ބޮޑު އެއްޗެކެވެ. ބަހެއް، އާދެ! ހަމަ އެއްވެސް ބަހެއް، އޮޅުންފިލުވައިދިނުމަކީ ފަސޭހަ، ލުއި މަސައްކަތެއް ނޫނެވެ." {ލިންޑާ ތޯމަސް. (1993)، ބިގިނިން ސިންޓެކްސް، (ޞ.1)}. ބަހެއް ތަޢާރަފުކޮށް އެނަލައިޒްކުރުމަށްޓަކައި ތަފާތު ބައިތަކަކަށް ނުވަތަ ތަފާތު ދާއިރާތަކަކަށް ބަސް ބަހައިލުމަކީ ބޭނުންތެރިކަމެއްކަމުގައި، ލިންޑާ ތޯމަސް(1993) ލަފާދެއްވައިފައިވެއެވެ. މި ދެންނެވި ބައިތަކުގައި ހިމެނެނީ ފޮނޮލޮޖީ އާއި މޯރފޮލޮޖީ އާއި ސިންޓެކްސް އާއި ސެމެންޓިކްސް އާއި ޕްރެގްމެޓިކްސް އެވެ.
ސުރުޚީއެއްގެ ގޮތުގައި މަތީގައި އެވާ، ކޮމާކޯޅި އިބާރާތަކީ، އަޅުގަނޑަށް އަޑު އިވިފައިވާ އިބާރާތެކެވެ. އެއްފަހަރަށް ވުރެ ގިނަ ފަހަރު އެވެ. އެއް ދަރިވަރަށްވުރެ ގިނަ ދަރިވަރުންގެ ފަރާތުންނެވެ. ކޮން އިރަކުތޯ އެވެ؟ ރައިވަރާ ބެހޭ ފިލާވަޅު ނަގައިދީ ނިމުމުންނެވެ. ހިތަށް އަރަ އެވެ.