ދުބައި: ގަނބާ ސަހަރާއަކުން ވޮޑުނު ރަށް ... ގިރަން ފެށީބާ!
އަލްއުސްތާޛު އިބްރާހީމު ރަޝީދު މޫސާ
މިދިޔަ ނޮވެމްބަރުގެ ފަހުގެ ހަފުތާ އާ ހަމައަށް ދުބައި އަކީ އިންވެސްޓަރުންގެ ލޯތައް އެދިމާއަކަށް ހުއްޓިފައިވާ، ފަތުރުވެރިކަމުގެ ޖާދުވީ މަޒާރެކެވެ. ސަރަހައްދީ މާލީ މަރްކަޒެކެވެ. ދުރުވިސްނޭ، ކުޅަދާނަ ޤާބިލު ޒަޢާމަތެއްގެ ރަށްވެހި ނަމޫނާއެކެވެ. ނަމަވެސް، ހުސްވިމަހު ފަހުކޮޅު، އެރަށުގެ ދަރަނި އަދާކުރަންޖެހޭ ވަގުތުގައި އަދާކުރުމަށް ނުކުޅެދުންތެރިވެއްޖެކަން އިޢުލާނުކުރުމާ ވިދިގެން ދުނިޔޭގެ ނޭވާ ހިފެހެއްޓިގެން ދިޔައެވެ. މިކަމުގެ ސަބަބަކީ މި "ރޯގާ" ފެތުރިގެން ހިނގައިދާނެތީއެވެ. ބޮޑެތި މުއްސަނދިޤައުމުތަކުގެ ބޭންކްތަކުން އިންވެސްޓްކޮށްފައިވާ ގިނަޢަދަދެއްގެ ބިލިޔަންތަކެއް ގަނބާ ސަހަރާއެއްގެ ފަސްގަނޑުދަށުގައި ވަޅުލެވިގެން ހިގައިދާނެތީއެވެ. މި މަޝްރޫޢުތައް ފެށުނީ ކިހިނެއްތޯއެވެ؟ މިއަދުގެ ޙާލަތަކީ ކޮބައިތޯއެވެ؟ މުސްތަޤްބަލަށްޓަކައި ފޮރުވިފައިވަނީ ކޮންއެއްޗެއްތޯއެވެ؟
ފުރަތަމަ ބޮޑު ހަނގުރާމަ ނިމިގެން ދިޔަ ދަނޑިވަޅާ ދިމާކޮށް ޔޫރަޕުގައި ހިނގި އެންމެ މުހިއްމު އަދި އެންމެ ތާރީޚީ އެއް ހާދިސާއަކީ ރަޝިޔާގެ މަޝްހޫރު ކޮމިޔުނިސްޓް އިންޤިލާބެވެ. 1917 ވަނަ އަހަރުގެ މި އިންޤިލާބުގައި ރަޝިޔާގެ ރަސްކަން ނިމުމަކަށް އައިސް އެ ޤައުމުގައި ޔަހޫދީންނާ ދެކޮޅަށް ހެދި ތަންފީޒު ކުރެވެމުން ދިޔަ އިމްތިޔާޒީ ޤާނޫނުތަކާއި ޤަވާޢިދުތައް އުވިގެން ދިޔައެވެ. ރަޝިޔާގެ ޔަހޫދީން އެ ތަންތަނެއްގައި ބަންދުވެފައި ތިބި ޕޮގްރޮމްތައް ރޫޅާލެވި އެބައިމީހުންނަށް މިނިވަންކަން ލިބިގެން ދިޔައެވެ. މިގޮތުން ލިބުނު މިނިވަންކަމުގެ ޖައްވުގައި ރަޝިޔާގައި 2.8 މިލިއަން ޔަހޫދީން އުޅެމުން ގެންދިޔައެވެ. 
އިނގިރޭސީންގެ އަތްދަށަށް ފަލަސްޠީން ދިޔައީ ކުރީ ބާބުގައިވެސް ދެންނެވިފައި ވާނޭ ފަދައިން ފުރަތަމަ ބޮޑު ހަނގުރާމައިގެ ތެރޭގައި 1917 ވަނަ އަހަރުއެވެ. މިއީ ފަލަސްޠީނާއި ޔަހޫދީ ދައުލަތުގެ ތާރީޚުގެ އެންމެ މުހިއްމު އެއް ޙާދިސާއެވެ. ޒައިނިސްޓުންގެ ހުވަފެން ޙަޤީޤަތަކަށް ވެގެން ދިޔުމަށްޓަކައި ހުޅުވުނު އެންމެ މުހިއްމު ދޮރެވެ. ކުރީ ބާބުގައިވެސް ދެންނެވިފައި ވާނޭ ފަދައިން އިނގިރޭސި ވިލާތުގެ މޭންޑޭޓް ކަމުގައި މިހާރު އަޅުގަނޑުމެން ފަލަސްޠީނޭ މި ކިޔާ ބިމާއި ޓްރާންސްޖޯރޑަނާއި ޢިރާޤު ހަމަޖެހުނީ 1920 ވަނަ އަހަރުއެވެ. މި ދެންނެވި ބިންތައް މޭންޑޭޓްގެ ގޮތުގައި އިނގިރޭސީންނާ ޙަވާލުކުރީ ލީގް އޮފް ނޭޝަންސްގެ ފަރާތުންނެވެ. 
އިގެ އަހަރުތައް ފެށިގެން އައި އިރު ޢުޘްމާނީ ދައުލަތުގެ ސަރަޙައްދުތަކުގައި ޔަހޫދީންގެ މިލިއަނެއްހައި މީހުން ތިއްބެވެ. އޭގެ ތެރެއިން ފަލަސްޠީނުގައި އުޅެމުން ގެންދިޔައީ 5 ހާހެއްހައި މީހުންނެވެ. ޢުޘްމާނީންގެ ސަރަޙައްދުތަކުގައި ޔަހޫދީންގެ ޙާލަތާ މެދުގައި މެދުގައި އިންސާފުގެ ދުލުން ވާހަކަ ދައްކާނަމަ ދަންނަވަން ޖެހެނީ މުސްލިމުން ޔަހޫދީންނާ މެދުގައި ކަންތައް ކޮށްފައިވަނީ ރަނގަޅަށް ކަމުގައެވެ. ދޭތެރެ ދޭތެރެއިން މުސްލިމުންގެ ފަރާތުންވެސް ޔަހޫދީންނަށް ދަތިތަކާއި ތަޢައްޞުބާއި އިމްތިޔާޒުގެ ޝުޢޫރުތަކާ ކުރިމަތިލާން ޖެހިފައިވާކަމީ ޙަޤީޤަތެކެވެ.